ادب و آداب زیارت در محضر امام رضا علیه السلام سلسله مباحث و تقریرات دروس مبحث زیارت سید علی فقیه امامی

ص: ۲

بسم الله الرحمن الرحیم

ص: ۳

ص: ۴

اهدا:

هدیه به محضر چهارده معصوم علیهم السلام خاصه حضرت بقیّة اللّه الاعظم امام زمان روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء و ارواح طیّبۀ علما، صلحا، شهدا خاصه امام راحل.

و تمامی اساتیدی که مشوّق ما در مسیر اهل بیت علیهم السلام بودند و هدیه به روح حضرات آیات: حاج آقا احمد فقیه امامی قدس سره و حاج آقا حسن فقیه امامی قدس سره و حاج آقا علی اکبر فقیه قدس سره و پدر و مادرم .

ص: ۵

ص: ۶

عتبه بوسی ... ۳۸

بخش چهارم: آداب زیارت از نگاه امام صادق علیه السلام علیه السلام ... ۴۲

خاطرۀ آیت الله العظمی وحید خراسانی دام ظله دام ظله ... ۴۷

فضیلت و پاداش زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام علیه السلام ... ۴۹

فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام علیه السلام ... ۵۲

فضیلت وپاداش ز یارت امام حسین علیه السلام علیه السلام ... ۵۵

برابر بودن زیارت امام حسین علیه السلام علیه السلام با حج و عمره ... ۵۷

سبقت در بهشت پاداش زائران امام حسین علیه السلام علیه السلام ... ۶۰

سلا م ملائکه بر زائران امام حسین علیه السلام علیه السلام ... ۶۱

طولانی شدن عمر و افزایش روزی ... ۶۳

دعای امام صادق علیه السلام علیه السلام دربارۀ زائران امام حسین علیه السلام علیه السلام ... ۶۳

مناجات حضرت موسی علیه السلام علیه السلام و حدیث عاشورا ... ۶۴

منابع و مآخذ ... ۶۷

ص: ۸

یکی از این نیازها، نیاز انسان به ارتباط موجودی برتر است که بتواند در سایۀ این ارتباط خود را به قلۀ کمال در شبکه هستی برساند.

بالاترین شاهد بر این مطلب وجود زیارتگاه های مختلف در تمام ادیان سراسر جهان و مراجعۀ گسترده افراد از تمام ملل و نِحَل به آنها می باشد.

در اسلام عزیز نیز آموزه زیارت به معنای ملاقات دو عنصر هوشمند و درّاک برای بهره بردن یکی از دیگری به عنوان یک آموزۀ حیات بخش، تشریح و ترغیب بی نظیری در روایات معصومین علیهم السلام و فرهنگ اسلامی به آن صورت گرفته است.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام و امامزادگان علیهم السلام به عنوان واسطۀ فیض الهی به عنوان مزور (زیارت شده) و جمعیت عظیم مسلمین جهان به عنوان زائر در برنامه ای آسمانی و توحیدی به نام "زیارت" آن چنان با هم ارتباط برقرار می کنند که به جرأت می توان گفت هیچ جایگزینی برای آن نمی توان تصور کرد.

مجموعه ای که در پیش رو دارید بیان راه و رسم یک زیارت جامع، با معرفت و کامل است که برای اینکه زائر استفادۀ حداکثری را در مدّتی که در جوار امامان معصوم علیهم السلام است بتواند کسب کند تنظیم گردیده است.

ما، در جزئی ترین مسائل عبادی دستوراتی داریم که اگر به آن دستورات عمل کنیم از راز و نیاز و عبادت لذت بیشتری خواهیم بُرد.

ص: ۱۰

راز و نیاز با خدا و همچنین ارتباط با حجت های خدا در روی زمین که حلقه های اتصال بنده با خدا هستند آداب و روش هایی را می طلبد. گرچه عده ای شعار فقط خدا، را سرداده اند که اولین آن ها شیطان بود که روایتی هم راجع به این مطلب ذکر شده است.

مولوی یکی از کسانی است که فقط خدا را مطرح می کند و داستان موسی و شبان را ذکر می کند در آنجا که خدا به موسی می فرماید هیچ ترتیبی و آدابی مجوی _ هر چه می خواهد دل تنگت بگوی این مکتب، مکتب شیطان است که می خواهد مسیری را مشخص کند که ما هر طوری می خواهیم می توانیم با خدا ارتباط برقرار کنیم دلت پاک باشد که به این می گویند «مُرجئه».(۱)

می گویند ما در مسیر عبودیت نیازی به شریعت و طریقیت نداریم.

روایتی در این زمینه داریم که بعضی ها می خواهند مسیر عبودیت را از هر طریق میسر بدانند در صورتی که مسیر عبودیت از غیر مسیر اهل بیت علیهم السلام امکان پذیر نیست.

بعضی از دستوراتی که ما در دین داریم دستوراتی است که راجع به آداب ذکر شده که به این آداب، مستحبات می گویند.

ص: ۱۱

ابلیس نماز می خواند که دو رکعت بود شش هزار سال این نماز طول کشید از دست شیطان بر می آید که این نماز را بخواند.

همۀ شاهد ما اینجاست که خداوند متعال فرمود: من نیازی به عبادت تو ندارم من می خواهم آن جوری که خودم می خواهم مرا عبادت کنی نه آن طوری که خودت می خواهی!

و این فرمایش خداوند متعال مسیر عبودیت را مطرح و مشخص می کند که مسیر عبودیت از طریق خلیفه الله صورت می گیرد. خداوند می فرماید: برای من عبودیت تو مهم نیست برای من طریقیت تو مهم است فَاَبی اَن یَسجُدوا و او هم ابا کرد که به خلیفه الله سجده کند.

فقال الله تبارک و تعالی فخرج مِنْهَا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ وَإِنَّ عَلَيْكَ اللعنة إلى يَوْمِ الدين. قال ابلیس یا ربّ

ابلیس گفت: خدایا! من این همه عبادت کردم پس چگونه توئی که ظالم نیستی می خواهی تمام عبادات مرا باطل کنی؟ ابلیس مقام بلندی در پیشگاه خداوند داشت. خداوند فرمود نه نمی خواهم عملت را باطل کنم یک سری کار در حق تو می کنم و آن اینکه تو را تا روز قیامت زنده می گذارم. مسلط کرد او را بر فرزندان آدم. ابلیس گفت: خدایا! مثل خون در رگ که دائماً در جریان است مرا در میان مردم مثل خون جاری کن.

هر فرزندی که به آنها دادی دو تا هم به من بده. مرا طوری قرار بده که به هر شکلی بخواهم بتوانم بر بنی آدم ظاهر شوم گفت: خدایا! علاوه بر

ص: ۱۳

اینهائی که از تو خواستم یک مقدار هم خودت اضافه به من بده. پروردگار گفت: من در قلوب مردم جایگاهی برای تو در نظر می گیرم گفت خدایا کافی است. ابلیس گفت: خدایا! کافی است ، به عزت تو، من بر سر راه بندگانت می نشینم و آنها را گمراه می کنم غیر از بندگان مخلص را.

به این کلمات نورانی توجه کنید

زینتی مانند ادب نیست، میراثی مانند ادب نیست، کمال انسان به ادب اوست مردم پیش از احتیاج به طلا و نقره به ادب صحیح نیاز دارند، زینتی برای انسان همانند آداب نیست، نخستین چیزی که خداوند به بنده اش دستور داده، رعایت حدود و جمع کردن ادب است.

امام که تنظیم کنندۀ روابط آدمی با اجزاء ( شبکه هستی ) اوست به ما می آموزد که با هر یک از اجزء این شبکه چگونه ارتباط داشته باشیم با توجه به اینکه یکی از مهمترین اجزاء این شبکه خود امام است.

حالا سؤال اینجاست که چگونه می توانیم رابطه مان را با امام تنظیم کنیم؟!

چگونه می شود حق این ارتباط را به جای آورد در یک کلام ادب ارتباط با امام چیست؟

برای پاسخ به این سؤال باید به محضر علم برتر برویم و پاسخ را از خود آن حضرات جویا شویم که در روایت شیعی نکات فراوانی به عنوان دیدار با امام و یا همان آداب زیارت اشاره شده. مراعات این نکات باعث بهره بری بیشتر از زیارت خواهد شد.

ص: ۱۴

ادراک انسان به وسیلۀ «توجه» فعال می شود توجه یعنی تمرکز بر یک موضوع، پس ادراک فعال یعنی ادراک متمرکز.

حالا این عبا رات را با هم جمع می کنیم و نتیجه را می بینیم:

زیارت یعنی ملاقات و دیدار همراه با ارتباط قلبی.

ارتباط قلبی یعنی ارتباط و ادراک فعال.

ادراک با توجه و تمرکز بر خصوصیات آثار و محتویات درونی فعال می شود. پس؛ زیارت هنگامی محقق می شود که توجه زائر بر خصوصیات و محتویات درونی زیارت شونده متمرکز گردد.

تمرکز فکری و روحی روی یک فرد سبب نوعی اتحاد و یگانگی انسان با آن فرد می شود، در اثر اتحاد انسان می تواند نیروهای موجود در شخص را در درون خود وارد ساخته و فعال کند.

ص: ۱۷

شد اجازه خواست تا خدمت امام کاظم علیه السلام برسد، اما مولا به او اجازه نداد. روز دوم علی بن یقطین امام علیه السلام را ملاقات کرد، عر ض کرد: آقا! گناه من چه بود که اجازۀ ورود به من ندادی؟ فرمود: تو را مانع شدم برای اینکه ابراهیم ساربان برادر دینی ات بود، آمد به دفتر کارت، تو او را راه ندادی، الآن هم می خواهید به حج بروید در حالی که تا رضایت او را جلب نکنید، خداوند حج تو را نمی پذیرد.

عرض کرد: آقا! من چگونه در این ساعت می توانم ابراهیم را ملاقات کنم، در حالی که من در مدینه هستم و او در کوفه است؟

فرمود: شب تنها بدون این که کسی از همراهانت با تو باشد به جانب بقیع می روی، در آنجا اسبی آماده مشاهده خواهی کرد، سوار آن اسب می شوی.

علی بن یقطین برای جلب رضایت خدا و امام زمانش شبانه از مدینه به کوفه رفت. نیمۀ شب است. درب خانه را کوبید. از درون خانه صدا آمد، کیست؟ گفت : من علی بن یقطینم.

ابراهیم ساربان از درون خانه صدا زد: علی بن یقطین وزیر هارون در خانۀ من چه کار دارد؟ علی گفت: گرفتاری بزرگی برایم پیش آمده، فقط تو می توانی مشکلم را حل کنی. او را قسم داد که درب را باز کند، درب باز شد. به ابراهیم گفت: مولایم امام موسی بن جعفر علیهما السلام از پذیرفتن من امتناع ورزیده، مگر اینکه تو مرا ببخشی.

ص: ۱۹

ابراهیم گفت: خدا تو را ببخشد. علی بن یقطین قسم داد به ابراهیم که قدم روی صورت او بگذارد، ولی ابراهیم امتناع ورزید. برای مرتبۀ دوم او را قسم داد. ابراهیم ساربان پای خود را روی صورت علی بن یقطین نخست وزیر هارون گذاشت. در همان حال گفت: خدایا! تو شاهد باش که من برای جلب رضایت تو و امام زمانم این کار را کردم. از جای حرکت کرده تا صبح نشده خود را به در خانۀ امام علیه السلام رساند. اجازۀ ورود خواست ، امام علیه السلام او را پذیرفت.

۴. روزۀ قبل از سفر

در آداب پیش از سفر زیارت آمده است هنگامی که خواستی به سوی بارگاه امام حرکت کنی، روز چهارشنبه، پنج شنبه و جمعه را روزه بگیر، وقتی شب جمعه شد، نماز شب بخوان، پس به اطراف آسمان نگاه کن و قبل از مغرب آن شب غسل کن، سپس با حال طهارت بخواب(۱)

۵. غسل زیارت

کسی که از شهر خود برای زیارت حضرت علی علیه السلام ، حضرت حسین علیه السلام و امام رضا علیه السلام می رود شایسته است قبل از حرکت غسل کند و وقتی به مقصد رسید نیز به حمام رفته بدن خویش را به خوبی بشوید و سپس غسل نماید و آنگاه به زیارت رود(۲)

ص: ۲۰

دعای هنگام غسل: اللَّهُمَّ طَهِّرْنِی وَ طَهِّرْ لِی قَلْبِی وَ اشْرَحْ لِی صَدْرِی...

پس از غسل دعا دارد: اَللَّهُمَّ طَهِّرْ قَلْبِی وَزَکِّ عَمَلِی وَاجْعَلْ ما عِنْدَکَ خَیْراً لِی، اَللَّهُمَّ اجْعَلْنی مِنَ التَّوّابِینَ وَاجْعَلْنِی مِنَ المُتطَهِّرِینَ.(۱)

۶. خواندن دعای سفر

برای آغاز سفر دعاهای فراوانی نقل شده که به دعائی کوتاه از امام رضا علیه السلام و امام صادق علیه السلام اکتفا می کنیم(۲) هنگام خروج و رسیدن، این دعا را بخواند: بِسْمِ اَللَّهِ و بالله لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ و هنگام سوار شدن بگوید: سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَما کُنّا لَهُ مُقْرِنِینَ

۷. خضوع و خشوع در هنگام حرکت به سمت حرم.

و یَلزَمُکَ التَّوفیر(۳) در مسیر زیارت بر تو باد با وقار قدم زدن

۸. مراقبه و دوری از گناه

امام صادق علیه السلام می فرماید: نگاه حرام، تیری از تیرهای مسوم ابلیس است و چه بسا نگاه کوتاهی که حسرتی طولانی را در پی دارد.(۴)

۹. کم گوئی و دوری از مزاح و شوخی

۱۰. ذکر خداوند بر زبان داشتن

ص: ۲۱

۱۱. یاری نمودن دیگر زائران

۱۲. دوری از غذاهای لذیذ و شیرینی

امام صادق علیه السلام می فرمایند: به من خبر رسیده که گروهی هنگامی که حسین علیه السلام را زیارت می کنند به همراه خود سفره های غذا حمل می کنند که در آن شیرینی و حلوا و مانند آن هست و اگر قبور دوستانشان را زیارت می کردند این چیزها را با خود حمل نمی کردند(۱)

۱۳. پوشیدن لباس پاکیزه ( در زیارت معصومین علیهم السلام ) بر تو باد به پاکیزه لباس پوشیدن .

ص: ۲۲

۱۲. زیارت وداع ، زائر وقتی از زیارت اشباع شد خوب است برگردد تا شوق زیارت در او باقی بماند و زدگی در او ایجاد نشود

۱۳. تکریم زائران و خادمان حرم

بحث آداب و ادب داشتن چقدر برای ما مهم و مفید است و چه مطالبی پشت این موضوع هست اگر خداوند در آداب و ادب تاکید می کند برای ما رشد و بالندگی می بیند در حلال و حرام خدا اگر رعایت شود رشد فرهنگی و اخلاقی و معنوی وجود دارد معنی حقیقی دین رشد افراد است اما زیارت که در فرهنگ ما برآن تأکید شده منظور زیارت ائمه معصومین علیهم السلام است حالا چه به صورت عام مثل زیارت تمام ائمه و چه به صورت خاص مثل حضرت سیدالشهداء علیه السلام که چه روایات فراوانی از زبان ائمه علیهم السلام راجع به زیارت سیدالشهداء علیه السلام داریم در روایت آمده خداوند تجلّی می کند بر زوّاران قبر حسین علیه السلام اگر می دانستند که خدا در زیارت جدّ ما چه قرار داده لَماتوا شَوقاً با شوق از روی هم می رفتند تا به زیارت سیدالشهدا علیه السلام برسند.

ص: ۲۴

مخصوصاً تکالیف جوانحی، همین توجهی که امام علیه السلام به امام داشته که ما هم باید در رابطۀ با امام معصوم داشته باشیم و در پس پردۀ تمام توجهات یک نکته است و آن اینکه ما نمی دانیم اهل بیت علیهم السلام ما چگونه معامله می کنند.

خیلی مهم است ما نمی توانیم معادلات آنها را بفهمیم چون گاهی یک عمر شخصی در خانۀ اهل بیت علیهم السلام است با یک زاویه برنامه به هم می خورد.

و یک نفر هم یک تلنگر می خورد و می شود محبوب امام. افرادی سال ها همراه اهل بیت علیهم السلام بودند ولی عاقبت کار فاصله گرفتند و مغضوب درگاه خدا شدند.

برای مرض جهل و نادانی ات مراجعۀ به یک عالم کن تا جهل و نادانی ات را چاره کند و برای معالجۀ مرضت پیش یک طبیب و دکتر برو تا بهبود یابی.

اَعرابی گفت یا علی! غیر از شما کسی را نمی شناسم.

انت العالم، انت الکریم و انت الطبیب

تو هم عالمی، هم کریمی، هم طبیبی. انسان بفهمد که در موقع نیاز پیش چه کسی برود خیلی مهم است. شخص، اَعرابی است ولی دانسته باید کجا برود و پیش چه کسی مشکلش را مطرح کند. معرفت به امام به این شخص اَعرابی می گویند که نسبت به امام شناخت داشت که گفت انت العالم، ... و انت الطبیب

حضرت امیر هم دستور داد از بیت المال سه هزار درهم به او عطاء کنند و فرمودند: هزار درهم برای رفع فقرت، هزار درهم برای یک معلم که تو را تعلیم دهد و هزار درهم برای دکتر تا معالجه ات کند.

ابوالاسود دختری در خانه دارد که کوچک بود. از طرف معاویه برای ابوالاسود مقداری حلوای زعفرانی می آوردند در آن موقع حلوای زعفرانی هم خوشمزه بود هم در اختیار هر کسی نبود دختر ابوالاسود که پدرش هم در خانه نبود وقتی چشمش به حلوا افتاد هوس کرد و مقداری از آن را خورد وقتی ابوالاسود آمد و این صحنه را دید سؤال کرد که چه می خوری؟ گفت مقداری حلوا از طرف معاویه آورده اند! و من مقداری از آن را چون خوشمزه بود خوردم!

ابوالاسود خطاب به دخترش گفت بابا، این حلوا را برای ما آورده اند که دین ما را بگیرند، علی را از ما بگیرند، علی فروشی کنیم، گفت برای این است که محبت علی علیه السلام را از ما بگیرند.

دختر ابوالاسود وقتی این را فهمید دست در گلویش کرد و آنچه را خورده بود بالا آورد.

بعد این دختر بچه شعری گفت بسیار عالی که مضمونش این است:

ای پسر هند می خواهی با این کارت محبت علی علیه السلام را از ما بگیری

هرگز این فکر را به ذهنت راه مده که بخواهی با این کار محبت علی علیه السلام را از ما بگیری! آن معرفتی که در رعایت آداب زیارت، مادنبالش می گردیم چنین معرفتی است که این دختر در عکس العمل کار معاویه انجام داد.

ص: ۲۸

معرفت این است که ما بفهمیم در مقابل چه شخصیتی قرار گرفته ایم و بدانیم در مقابل کسی که ایستاده ایم او حجت خداست بر خلق که به واسطۀ آنها خدا را می شناسیم و آنها هستند که مسیر عبودیت را به ما نشان می دهند.

اهل بیت علیهم السلام نور الهی بودند که در روی زمین آمدند و تجسُّم پیدا کردند. ملائکه به واسطۀ آن انوار الهی خدا را شناختند وقتی آن انوار به دنیا آمدند در صلب حضرت آدم علیه السلام بودند. روایت از وجود امام هشتم علیه السلام است که فرمودند: علت اینکه به ملائکه، خدا امر کرد که به آدم سجده کنند به خاطر نور ما اهل بیت علیهم السلام بود.

اهل بیت علیهم السلام به دنیا آمدند و مرکز پاکی و طهارت گشتند.

امام رضا علیه السلام فرمود: الإمامُ مَعدِنُ القُدسِ وَ الطَّهارَهِ

امام معدن قداست و طهارت و پاکی است. در تعابیر دیگری مثل جامعۀ کبیره، ولایت امام را خدا طيبا لِخَلْقِنَا وَ طَهارَةً لأِنْفُسِنَا وَ كفّارَةً لِذُنُوبِنا وَ تَزْكِيَةً لَنا.

پاکی اهل بیت علیهم السلام به ما سرایت می کند حالِ سلامت، سرایت نیست مثلا اگر در صندوق میوه ای یک میوۀ خراب باشد میوه های دیگر را خراب می کند ولی اگر در بین میوه های سالم میوۀ فاسدی باشد به واسطۀ وجود میوه های خوب، میوۀ فاسد اصلاح نمی گردد .

ص: ۲۹

یا مثلاً یک سیگاری در بین آدم های سالم بقیه را بیمار می کند، ولی وجود یک آدم سالم در بین سیگاری ها حال بقیه رو خوب نمی کند امّا این حالت طهارت و پاکی در اهل بیت به کسانی که به طرف آنها رود به آنها سرایت می کند.

وقتی به زیارت اهل بیت می رویم، اولین نکته این است که باید پاک باشیم و این پاکی شامل پاکی ظاهری مثل پاک بودن لباس و بدن و پاکی باطنی مثل اینکه با وضو و با غسل باید باشیم، تا جائی که بتواند از گناهان دوری کند مجموع اینها را ادب زیارت می گویند.

محدث قمی قدس سره هم، در آداب زیارت می فرماید:

اولین مرحلۀ آداب زیارت غسل است گرچه بعضی از علماء می گویند که با غسل زیارت نمی شود نماز خواند ولی آن قدر مهم است که اولین مرحلۀ آداب زیارت آن را ذکر کرده اند.

آیت الله العظمی آقای سیستانی دام ظله می فرمایند: با غسل جمعه می شود نماز خواند ولی با غسل زیارت را اجازه نمی دهند که نماز بخوانیم.

منظور از طهارت تحصیل پاکی درون و برون است بدون آراستگی جان و پیراستگی تن شایسته نیست وارد حرم شویم.

ابابصیر می گوید: من نیاز به غسل داشتم ولی دیدم عده ای برای ملاقات امام صادق علیه السلام قصد ورود به خانۀ امام را داشتند من به خاطر اینکه از فیض زیارت محروم نشوم بدون اینکه غسل کنم همراه این عده بر امام صادق علیه السلام وارد شدم.

هنگامی که نگاه امام به من افتاد - با اینکه ابابصیر جنب از حرام که نبوده - فرمودند:

ابابصیر! نمی دانی انسان ناپاک نمی تواند به خانه انبیاء و فرزندان او وارد شود. حضرت از ابا بصیر چنین انتظاری را نداشتند.

ابابصیر با پشیمانی و تواضع تمام عرض کرد از ناراحت کردن شما که ناراحتی خدا را به همراه دارد به خدا پناه می برم و همانجا ابا بصیر از محضر امام طلب بخشش و توبه کرد.

غسل زیارت یعنی دست و دل شستن از زندگی یعنی زائر غیر از امام، دل و ظاهر و باطنش به چیز دیگری غیر از امام متوجه نباشد و وقتی باامام رو به رو می شود با ظاهر و باطنی شایسته و در خور امام با او رو به رو شود:

ص: ۳۱

البته در یک جا دستور داده شده بدون غسل وارد شود و آن هم زیارت حضرت سید الشهداء علیه السلام .

امام صادق علیه السلام فرمودند:

اِذا ارَدتَ زِيارَةَ الحُسَين فَزُرهُ وَ أَنتَ كَئِيتٌ حَزينٌ مَكرُوبٌ ... ؛ آن حضرت را با حالت غمگین، ناراحت و ژولیده و پریشان و حالت گرسنه و تشنه یاد کن .

دلیل آن هم این است که:

فإنَّ الحُسينَ علیه السلام قُتِلَ حَزينا مَكروباً...

چون که امام را به حالت غمگین، ناراحت و پریشان و حالت گرسنه و لب تشنه به شهادت رساندند.

بیتوته کردن در نجف اشرف مورد تأکید است ولی در حرم امام حسین علیه السلام وقتی زیارت سید الشهداء را انجام دادید برگردید که ماندن بیش از حد مجاز قساوت قلب می آورد.

اعمالی که ما انجام می دهیم یا جوارحی است یا جوانحی.

مرده ندارد به این باور برسیم که در مقابل امام علیه السلام قرار می گیریم و صحبت می کنیم و او هم صحبت ما را می شنود «اِنّکَ تسمع کلامی...» التفات داشته باشیم که در محضر امام علیه السلام چه می گوییم.

گاهی زائر ملتفت نیست که در مقابل چه کسی قرار گرفته و این معنایش این است که حضور قلب نداریم و اینکه بدانیم چه می گوئیم در محضر امام، خودش حضور قلب است.

ما وقتی از دور یا نزدیک به امام معصوم سلام می دهیم او را حیّ و زنده می دانیم که به او سلام می کنیم. چونکه انسان به کسی که مرده است سلام نمی کند. ما که سلام به امام معصوم علیه السلام می کنیم با اینکه سلام کردن مستحب است امام جواب سلام ما را که واجب است حتماً می دهد.

حالا حضور قلب چگونه حاصل می شود؟ اینگونه حاصل می شود که من بدانم در مقابل چه کسی ایستاده ام؟ وقتی مقام و منزلت آن شخصی را که من به زیارتش آمده ام بدانم سعی ام بر این است که علاوه بر حضور جسمی حضور قلبی هم باشد.

در زیارت وقتی ما با غیر امام که به زیارتش آمده ایم ارتباطات را کم رنگ کنیم حضور قلب حاصل می شود!

استاد ما می فرماید:

ص: ۳۳

شما وقتی حضور امام علیه السلام می روید فکر کنید در جلسۀ درس او شرکت کرده اید! سر کلاس چگونه می نشینید باید در محضر امام علیه السلام هم اینگونه باشیم.

تعبیری که در روایت داریم تسمع کلامی. امام علیه السلام کلام ما را می شنود و وقتی ما معتقد به این حرف شدیم خیلی مراقب هستیم که از زبان خود، در محضر امام معصوم علیه السلام چه کلماتی را خارج می کنیم.

هستۀ اصلی حضور قلب که می خواهی حضور قلب حقیقی پیدا کنی این است که عارفاً بِحَقِهِ. یعنی مقام و منزلت امام علیه السلام را بشناسیم.

معرفت افراد نسبت به امام معصوم علیه السلام متفاوت است

نسبت به امام زمان هم معرفت ها متفاوت است.

حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام فرمودند: پیامبر را اذیت نکنید

گفتند یابن رسول الله ما چگونه پیامبر را اذیت می کنیم!

فرمودند: هر هفته دو مرتبه اعمال شما به پیامبر عرضه می شود و با خواندن آن نامۀ عمل، پیامبر صلی الله علیه و آله آزرده می شود.

چون اعمال ما مطلوب آنها نیست کما اینکه در روایت داریم نسبت به امام زمانf هم ارائه اعمال می شویم. اگر عمل ما درست نباشد سلامی هم که می دهیم دروغ است.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

ص: ۳۴

خداوند پیامبر صلی الله علیه و آله را مبعوث کرد، در حالی که امین بر تنزیل بود، شاهد بر این امت بود یعنی پیامبر صلی الله علیه و آله می بیند که ما چه می کنیم. و قتی حضرت نوح علیه السلام در مقابل پروردگار قرار می گیرد خداوند می فرماید: ای نوح! چه کار کردی؟ حضرت نوح علیه السلام در جواب می گوید خداوندا آنچه تو گفتی عمل کردم خداوند می فرماید: شاهد هم داری؟ می گوید: بله! پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله شاهد من است.

نوح علیه السلام به پیامبر می گوید: باید شما شاهد من باشی پیامبر صلی الله علیه و آله هم رو به عمویش حمزه سید الشهدا علیه السلام می کند و می گوید شهادت بده.

راوی سؤال می کند. پس چرا حضرت امیر شهادت نمی دهد شاید منظور پیامبر این بوده که شأن حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بالاتر از این ها هست.

وقتی ما سلام خدمت کسی می کنیم یعنی می گوئیم از ناحیۀ من به شما خسارتی نمی رسد. آیا این چنین هستیم ما، عده ای از اصحاب نشسته بودند گفته شد پیامبر را اذیت نکنید سؤال شد: یا رسول الله! چگونه شما را اذیت کنیم در حالی که همیشه در کنار شما هستیم پیامبر فرمودند: هر هفته پروندۀ شما به دست ما می رسد از خواندن آن و رفتار شما که در آن ثبت است ما اذیت می شویم پس وقتی ما به امام معصوم

ص: ۳۵

سلام می کنیم یعنی می گوئیم: ای امام از ناحیۀ من چیزی که موجب اذیت شماست را انجام نمی دهم

بنابراین سعی می کنم کاری کنم که وقتی در پرونده ثبت می شود و امام آن را می بیند از آن ناراحت و اذیت نشود .

وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ (۱)

خداوند می فرماید: رسول ما بگو، کارهایتان را انجام بدهید خداوند کارهای شما را می بیند و آگاه بر کارهای شما هست، پیامبر هم بر کارهای شما واقف است و مطّلع. مؤمنون هم مطلع می شوند به اذن پروردگار و به امر خداوند. منظور از مومنون ائمۀ معصومین علیهم السلام هستند.

نکتۀ دیگر از سفارش های ویژه ای است که به آن شده وقتی ما، در مسیر زیارت می رویم و در مکان زیارتی که هستیم از کلام لغو و بیهوده بپرهیزیم چون امام علیه السلام احاطه دارد بر اعمال ما، مرحوم محدث قمی قدس سره و علامه مجلسی قدس سره و کسانی که آداب زیارت نوشته اند که تعدادشان هم کم نیست به این نکته تاکید کرده اند مخصوصاً جهت زیارت امام رضا علیه السلام که وقتی در طول مسیر می روی از به کار گرفتن کلماتی که نه فایدۀ دنیوی دارد و نه فایدۀ اخروی پرهیز کنی،

روایتی بسیار زیبا از وجود نازنین امام صادق علیه السلام داریم.

ص: ۳۶

جماعتی دور حضرت صادق علیه السلام نشسته بودند. گفتند تا کی باید برای فرج منتظر باشیم. امام صادق علیه السلام فرمودند: آیا شما آمادۀ برای جنگ هستید. آیا حاضرید جان و مالتان را در راه او فدا کنید. همگی گفتند بله جان و مالمان را فدا می کنیم. امام علیه السلام فرمودند: ما کمتر از اینها را از شما خواسته ایم عمل نکردید.

یکی از آن رندها گفت: یابن رسول الله! کجاها بوده که ما عمل نکردیم امام علیه السلام فرمودند: ما از شما خواستیم ساکت باشید و اگر سکوت می کردید ما از شما راضی می شدیم.

را ادامه داد و من هم دنبال ایشان رفتم شتربانی را دیدم که در کنار شترانش ایستاده بود از شتربان سؤال کردم این آقا کیست؟ وقتی فهمیدم او امام زین العابدین علیه السلام است جلو رفتم و روی پاهای حضرت افتادم و پاهای او را بوسیدم امام ممانعت کردند و مرا بلند کردند امام فرمودند: می خواهی ای ابوحمزه تو را ببرم بر سر قبر جدم امیرالمؤمنین علیه السلام ؟ چون قبر پنهان بود رفتیم به منطقه ای که نور از آن به آسمان ساطع بود وقتی حضرت به قبر نزدیک شد قدم ها را آهسته بر می داشت شروع کردند گریه کردن تعبیرها خیلی عجیب بود! می گوید دیدم امام سجاد علیه السلام صورتش را به خاک های قبر امیرالمؤمنین علیه السلام می کشد این نشان دهنده کمال خضوع وخشوع در مقابل امام امیرالمؤمنین علیه السلام است و فعل امام حجت برای ماست.

سجده: ما چندین سجده داریم از جمله سجدۀ فرشتگان برای آدم علیه السلام که سجده تواضع بود در مقابل آدم علیه السلام . سجده عبودیت غیر از سجده خضوع است آنچه علماء به آن اشکال کرده اند این است که جوری سجده کنیم که اگر کسی ببیند او فکر کند در مقابل خدا دارم سجده می کنم. اما، ما اجازه داریم عتبه ببوسیم_ سجده تواضع بکنیم.

روزی امام رضا علیه السلام در اثر مرضی مریض شد و علی بن عُبیدالله با جمعی از مردم به دیدن امام رضا علیه السلام آمدند امام رضا علیه السلام او را احترام

ص: ۳۹

فوق العاده گذاشتند و بسیار او را تکریم کردند روزی علی بن عبیدالله مریض شد امام خواست کار او را تلافی کند بنابراین به دیدن او آمد حضرت رضا علیه السلام مدتی در خانۀ او نشستند تا همه رفتند وقتی حضرت رفتند زن علی بن عُبیدالله نقل می کند: من داخل اندرونی بودم دیدم که شوهرم وقتی حضرت رضا علیه السلام از خانه بیرون رفتند خودش را انداخت در جایگاهی که امام علیه السلام نشسته بود هم جایگاه نشستن را می بوسید و هم مسح می کرد. وقتی گزارش به امام رضا علیه السلام داده شد امام، هم برایزن علی بن عبیدالله و هم برای خود علی بن عبیدالله دعا کردند و فرمودند: همگی اینها اهل بهشتند این روایت اگر در باب خضوع و خشوع وارد شود بسیار مطلوب است .

دیگر از نکاتی که دربارۀ زیارت باید بدانیم توجه به زیارتنامه هاست، ما هرطور که می خواهیم می توانیم با امام خود ارتباط برقرار کنیم، ولی دستوری که اهل بیت داده اند فرموده اند زیارتنامه بخوانید زیارتنامه ها محتوای عالی دارند علماء فرموده اند: وقتی به زیارت یکی از امامان می روید فقط یک زیارتنامه نخوانید زیارت نامه های مختلف بخوانید مثلاً در حرم حضرت امیر علیه السلام فقط زیارت امین الله را نخوانید زیارتنامه های دیگر هم بخوانید.

ص: ۴۰

ادب زیارتنامه ها را باید یاد بگیریم. و ما که در مسیر اهل بیت علیهم السلام قرار داریم باید آنچه آنها از ما خواسته اند را توجه داشته باشیم یک موقع رسم شده بود که وقتی صلوات می فرستادند می گفتند: یا علی .

ما باید هر طور دستور داده اند و فرموده اند همان را انجام دهیم.

یکی از کسانی که اهل اقتراح (۱) بود خدمت امام صادق علیه السلام آمدند و فرمودند فدای شما بشم من دعائی را اقتراح کرده ام آیا اجازه می دهید آن را بخوانم حضرت به او اجازه ندادند که آن را بخواند و فرمودند رها کن این دعا خواندن را و امام علیه السلام فرمودند: اگر مشکلی برای شما پیش آمد به رسول خدا صلی الله علیه و آله پناهنده شو و یک دستور نماز و غسلی به او تعلیم دادند که فرمودند: هر کس این نماز را بخواند هر مشکلی داشته باشد بر طرف خواهد شد.

ص: ۴۱

و الصَّلاةُ عَلى محمّدٍ و آلِ محمّدٍ و يَلزَمُكَ التَّوقِيرُ لِأخذِ ما لَيسَ لكَ. و يَلزَمُكَ أن تَغُضَّ بَصَرَكَ، و يَلزَمُكَ أن تَعودَ عَلى أهلِ الحاجَةِ مِن إخوانِكَ إذا رَأيتَ مُنقَطِعا ، و المُواساةُ. و يَلزَمُكَ التقيَّةُ التي قِوامُ دِينِكَ بها و الوَرَعُ عمّا نُهِيتَ عَنهُ ، و الخُصُومَةِ ، و كَثرةِ الأيمانِ و الجِدالِ الذي فيهِ الأيمانُ ، فإذا فَعَلتَ ذلكَ تَمَّ حَجُّكَ و عُمرَتُكَ

آداب زیارت امام حسین علیه السلام در کلام امام باقر و صادق علیهما السلام . بحار الانوار به نقل از محمد ابن مسلم به امام علیه السلام عرض کردم:اگر به زيارت پدر شما برويم حج كرده ايم؟ فرمود: آرى . پرسيدم : پس آنچه بر حاجى لازم است بر ما نيز لازم است؟ فرمود: لازم است با همسفرت خوش رفتار باشى. لازم است كمتر حرف بزنى. مگر در خير و خوبى. لازم است ياد خدا بسيار كنى، لازم است جامه ات تميز باشد ، لازم است پيش از رسيدن به حائر(۱) [حسينى ]غسل كنى. لازم است خاشع باشى و نماز زياد بخوانى و بر محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله بسيار صلوات بفرستى لازم است از برداشتن آنچه مال تو نيست خوددارى كنى، لازم است چشمت را [از حرام ]فرو بندى. اگر ديدى يكى از برادرانت که با هم همسفر هستی و توشه اش تمام شده و از سفر بازمانده، به او رسيدگى

ص: ۴۳

و كمك مالى كنى و از منهيّات و ستيزه و جرّ و بحث و قسم خوردن زياد و جدال و بحث، كه در آن سوگند خورده شود، دورى كنى. پس، اگر اينها را رعايت كردى حج و عمره ی تو به طور كامل انجام شده.

یکی دیگر از آداب زیارت مبحث گریستن است. وقتی در مقابل حجت خدا قرار می گیریم گریه کنیم اینکه برای چه گریه کنیم گریه کردن دستور داده شده ولی برای چه چیزی باید گریه کرد!

روایت شده از امام سجاد علیه السلام وقتی امام سجاد علیه السلام و ابوحمزۀ ثمالی با هم به زیارت امیرمؤمنان علیه السلام رفتند امام سجاد علیه السلام شروع به گریه کرد بعد صورت به خاک قرار داد.

یک روایت دیگر که صفوان جمّال با امام صادق علیه السلام به زیارت حضرت علی علیه السلام رفتند صفوان جمّال مطلب عجیبی را نقل می کند از امام صادق علیه السلام که حضرت از اسب پیاده شدند، پاها را برهنه کردند شروع کردند به حرکت، چند قدمی که حرکتکردند چشمش که به قبر جدّش امیرالمؤمنین علیه السلام افتاد ضجه ای کشید که فکر کردم امام صادق علیه السلام از دنیا رفته است.

پس اصل این دستور وارد شده که ما باید گریه کنیم در مقابل امام معصوم علیه السلام حالا شخصی می گوید من می خواهم با لبخند به زیارت امام بروم اشکالی داره؟ خواهیم گفت ما آداب را می گوئیم با خنده اشکالی نداره ولی اگر آداب رعایت شود به ثواب نزدیک تر است.

ص: ۴۴

برای چه گریه کنیم؟ بخش مهمی از گریه برای خودمان است اینکه گریه می کنیم در مقابل خطاها و لغزش هائی است که در مقابل امام علیه السلام داشته ایم.

به جوری که می بینیم حتی در مقابل امام رضا علیه السلام در داخل حرم عده ای را موظف کرده اند که برای حفظ حجاب تذکر دهند. این چه وضعی است که حاکم شده و زیارت ائمه هم از این منکراتی که در داخل حرم آن ها انجام می شود مُبرّی نیستند گرچه معمولاً رعایت می شود ولی گاهی هم موردی پیش می آید که باید تذکر داد.

و بخشی از گریه های ما بر مصائب اهل بیت علیهم السلام است که آن هم خیلی قابل توجه است.

زیارت ناحیه دلالت بر این مطلب می کند که باید بر مصائب اهل بیت خاصه سیدالشهدا علیه السلام گریه کرد که گریه مقید به زمانخاص و مکان خاصی هم نیست امام زمانf فرمودند: صبح و شام گریه می کنم که این مطلب بسیار واضح است که مقیّد به زمان و مکان خاص نیست گرچه در بعضی از زمان ها و مکان ها تأکید بیشتری شده است.

یک روایت دیگر که از روایات نابی است که به دست ما رسیده از علی بن مهزیار این علی بن مهزیار غیر از علی ابن مهزیار اهوازی است گرچه با او هم بی نسبت نیست این علی بن مهزیار از اصحاب امام

ص: ۴۵

جواد علیه السلام است که چهار امام را درک کرده: امام کاظم، امام رضا، امام جواد و امام هادی علیهم السلام .

علی بن مهزیار اهوازی از نوادگان این علی بن مهزیار است.

این علی بن مهزیار هم از ثقه هائی است که شیخ طوسی ثقه بودنش را تأیید کرده. روایتی را نقل می کند که علماء بر طبق آن فتوی می دهند در باب مستحبات.

در وسائل شیعه ج ۸ باب ۲۶ از باب نیابت

محمد بن یعقوب عن ابی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام قَدْ أَرَدْتُ أَنْ أَطُوفَ عَنْکَ وَ عَنْ أَبِیکَ. فَقِیلَ لِی إِنَّ الْأَوْصِیَاءَ لَا یُطَافُ عَنْهُمْ. فَقَالَ: بَلْ طُفْ مَا أَمْکَنَکَ فَإِنَّ ذالک جَائِزٌ ثُمَّ قُلْتُ لَهُ بَعْدَ ذَلِکَ بِثَلَاثِ سِنِینَ (سه سال بعد به حضرت عرض کردم ) إِنِّی کُنْتُ اسْتَأْذَنْتُکَ فِیالطَّوَافِ عَنْکَ وَ عَنْ أَبِیکَ فَأَذِنْتَ لِی فِی ذَلِکَ فَطُفْتُ عَنْکُمَا مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ وَقَعَ فِی قَلْبِی شَیْ ءٌ فَعَمِلْتُ بِهِ ( چیزی به ذهنم رسید و به آن عمل کردم )

قَالَ: وَ مَا هُوَ قُلْتُ طُفْتُ یَوْماً عَنْ رَسُولِ اللَّه صلی الله علیه و آله فَقَالَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ثُمَّ الْیَوْمَ الثَّانِیَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ثُمَّ طُفْتُ الْیَوْمَ الثَّالِثَ عَنِ الْحَسَنِ علیه السلام وَ الرَّابِعَ عَنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ الْخَامِسَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ السَّادِسَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ الْیَوْمَ السَّابِعَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام ... وَ الْیَوْمَ الْعَاشِرَ عَنْکَ یَا سَیِّدِی وَ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ أَدِینُ اللَّهَ بِوَلَایَتِهِمْ

ص: ۴۶

(اینها کسانی هستند که دین من ولایت داشته به آنها است) فَقَالَ إِذاً وَ اللَّهِ تَدِینَ اللَّهَ بِالدِّینِ الَّذِی لَا یَقْبَلُ مِنَ الْعِبَادِ غَیْرَهُ فَقُلْتُ وَ رُبَّمَا طُفْتُ عَنْ أُمِّکَ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ رُبَّمَا لَمْ أَطُفْ فَقَالَ اسْتَکْثِرْ مِنْ هَذَا فَإِنَّهُ أَفْضَلُ مَا أَنْتَ عَامِلُهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.

این روایت صحیح السند است در سند این روایت حسن بن علی کوفی است که در رجال آمده ثقه ثقه عبارت (استکثر من هذا) ظاهرش این است که به طواف از حضرت فاطمه علیها السلام بر می گردد نه به همۀ آنها البته واضح است که ائمه به طواف های ما احتیاج ندارند ولی با اهداء این ثواب ها مقام آنها بالاتر می رود و در تشهد هم می گوئیم وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ

حال سؤال این است که آیا این روایت اطلاق دارد و صورت حضور و غیبت امام در مکه را شامل می شود

خصوصاً اینکه انجام این طواف در میان شیعه معمول بوده است و در روایتی هم نیامده که امام معصوم علیه السلام به مردم تذکر داده باشد که وقتی ما، در مکه حاضر هستیم از طرف ما طواف به جا نیاورید.

این مدرسه بود به نام حاج حبیب الله گلپایگانی که یکی از اوتاد بود و حالات عجیبی هم داشت آیت الله وحید دام ظله می فرمایند: بنده شاهد بودم که حدود ۴۰ سال نماز شبش را پشت درب های بستۀ امام رضا علیه السلام قبل از اذان صبح می خواند و اولین کسی بود که وارد حرم می شد. آقا می فرماید: ما گاهی از ایشان استفاده هائی عرفانی و اخلاقی می بردیم و بنده رفتم به نجف وقتی از نجف برگشتیم شنیدم که میرزا حبیب الله گلپایگانی دست به هر دردی می زند دستش شفاست و مرض را خوب می کند بنده به دیدن ایشان رفتم و پرسیدم چه شد که دست شما شفای هر دردی است و او گفت: جریان این است که منمریض شدم و مرا به بیمارستان بردند. چند روز در بیمارستان بودم حالم منقلب شد رو کردم به قبۀ امام رضا علیه السلام و عرض کردم آقا چهل سال اولین نفری بودم که وارد حرم شما می شدم شما امروز از من دستگیری کنید

نگذارید من اینجا بمانم. می گوید نه خواب بودم و نه خوابم برده بود یک مرتبه دیدم روزگار تغییر پیدا کرد در یک باغی قرار دارم در داخل باغ تخت زیبائی گذاشته اند در روی تخت آقا علی بن موسی الرضا علیهما السلام نشسته من هم در کنار امام رضا علیه السلام نشستم بدون اینکه با من حرفی بزنند دست را بالا بردند یک قبضه گل به من دادند و من آن را گرفتم بعد نگاه کردم دیدم نه گلی است و نه حضرت رضا علیه السلام از آن به بعد با آن دست که گل را گرفتم بر هر دردی که می گذاشتم درمان می شد و گاهی

ص: ۴۸

که با اهل معصیت دست می دادم دستم دیگر آن اثر را یا نداشت یا کمتر نتیجه می داد مگر اینکه دعاهای زیادتری می خواندم.

لِلنَّبِيِّينَ مَسْكَناً وَ اللَّهِ مَا سَكَنَ فِيهِ أَحَدٌ بَعْدَ آبَائِهِ الطَّاهِرِينَ- آدَمَ وَ نُوحٍ أَكْرَمُ مِنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام ؛

غری(۱)، قطعه ای از کوهی است که موسی علیه السلام در آن با خدا تکلم نموده و عیسی علیه السلام در آن تقدیس گردید و ابراهیم علیه السلام در آنبه منصب خلیلی نصب گردید و حضرت محمد صلی الله علیه و آله در آن حبیب خوانده شد و همین کوه بود که حق تعالی آن را مسکن انبیاء قرار داد.

به خدا قسم! بعد از سکونت اباء طاهرین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله یعنی حضرت آدم و نوح علیهما السلام در آنجا، هیچ کس برتر از امیرالمؤمنین علیه السلام در آنجا ساکن نشده است.

فَإِذَا أَرَدْتَ جَانِبَ النَّجَفِ فَزُرْ عِظَامَ آدَمَ وَ بَدَنَ نُوحٍ وَ جِسْمَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیهما السلام فَإِنَّكَ زَائِرٌ الْآبَاءَ الْأَوَّلِينَ وَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله خَاتَمَ النَّبِيِّينَ وَ عَلِيّاً سَيِّدَ الْوَصِيِّينَ فَإِنَّ زَائِرَهُ تُفْتَحُ لَهُ أَبْوَابُ السَّمَاءِ عِنْدَ دَعْوَتِهِ فَلَا تَكُنْ عَنِ الْخَيْرِ نَوَّاماً. و بدین ترتیب هرگاه اراده کردی نجف را، پس استخوان های آدم و بدن نوح و جسم علی بن ابیطالب علیهما السلام را زیارت کن که زائر آباء اول و گذشته ( آدم و نوح علیهما السلام ) و حضرت محمد صلی الله علیه و آله که خاتم انبیاء است و حضرت علی علیه السلام که سید اوصیاء بوده می باشی و باید توجه داشته باشی که برای زائر آن حضرت درب های آسمان گشوده می شود پس از این خبر عظیم، غافل مباش.(۲)

ص: ۵۰

با این مقدمه، روایاتی چند در فضائل مولی الموحدین علی بن ابیطالب علیهما السلام را مرور می کنیم:

ابی وهب بصری می گوید که به مدینه رفته به محضر امام صادق علیه السلام مشرف شده عرضه داشتم: «فدایت شوم خدمت شمارسیدم ولی به زیارت قبر امیرالمؤمنین علیه السلام نرفته ام.؟ حضرت فرمودند:

«بِئْسَ مَا صَنَعْتَ لَوْ لَا أَنَّكَ مِنْ شِيعَتِنَا مَا نَظَرْتُ إِلَيْكَ أَ لَا تَزُورُ مَنْ يَزُورُهُ اللَّهُ مَعَ الْمَلَائِكَةِ وَ يَزُورُهُ الْأَنْبِيَاءُ وَ يَزُورُهُ الْمُؤْمِنُون»

بد کاری کردی اگر از شیعیان ما نبودی به تو نگاه نمی کردم، چرا به زیارت ایشان نرفتی در حالی که خداوند با فرشتگانش به زیارتش می روند انبیاء با مؤمنین زیارتش می نمایند.

عرض کردم: فدایت شوم به این امر آگاه نبودم. حضرت فرمودند:

اعْلَمْ أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الْأَئِمَّةِ كُلِّهِمْ وَ لَهُ ثَوَابُ أَعْمَالِهِمْ وَ عَلَى قَدْرِ أَعْمَالِهِمْ فُضِّلُوا.(۱)

بدان که امیرالمؤمنین علیه السلام نزد حق تعالی از تمام ائمه علیهم السلام افضل و برتر بوده و ثواب اعمال ایشان برای آن حضرت منظور می شود(۲) در حالی که حضرات ائمه علیهم السلام به مقدار اعمال صادره از خودشان فضیلت و برتری عائدشان می شود.

ص: ۵۱

همچنین امام صادق علیه السلام به حسین بن اسماعیل صیرمی فرمودند:من زار أمير المؤمنين علیه السلام ماشيا كتب اللَّه له بكلّ خطوة حجّة و عمرة، فإذا رجع ماشيا كتب اللَّه له بكلّ خطوة حجّتين و عمرتين.

هر کس پیاده به زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام برود خداوند به هر گام از گام های او، پاداش حج و عمره ای بنویسد و اگر پیاده باز گردد به هر گام، دو حج و دو عمره بنویسد.(1)

۱۱. ملائکه مأمور حفظ او و اموالش هستند تا برگردد.

۱۲. روز قیامت خداوند بهترین حافظ اوست.

۱۳. به هر درهمی ده هزار درهم در دنیا و آخرت به او عوض می دهند.

۱۴. در قدم اول آامرزیده و در قدم های بعدی

۱۵. در قیامت همه آرزو می کنند که از زوار حسین علیه السلام باشند.

۱۶. زوار حسین علیه السلام در قیامت بر سر سفره های نور هستند.

۱۷. زوار حسین علیه السلام در جوار پیامبر و علی و فاطمه علیهم السلام هستند.

۱۸. زوار حسین علیه السلام چهل سال قبل از دیگران به بهشت وارد می شوند.

۱۹. زیارت سیدالشهدا علیه السلام ثواب هزار شهید از شهدای بدر را دارد.

۲۰. خداوند مهمات دنیوی او را بر آورده می کند.

۲۱. زائر امام حسین علیه السلام شهید می میرد.

۲۲. ثواب دو ماه اعتکاف و روزه در مسجدالحرام را دارد.

۲۳. هر یک روز اقامت نزد حضرت، معادل هزار ماه است.

۲۴. پیامبر و ائمه اطهار علیهم السلام برای او دعا می کنند.

۲۵. هر قدم که می گذارد ثواب یک حج و هر قدم که بر می دارد ثواب یک عمره دارد.

ص: ۵۳

۲۶. خداوند به زائر حسین علیه السلام مباهات می کند.

۲۷. زیارت سیدالشهدا علیه السلام ثواب هزار بنده آزاد کردن را دارد.

۲۸. زیارت امام حسین علیه السلام زیارت خداست.

۲۹. ثواب زیارت سیدالشهداء علیه السلام قابل شمارش نیست.

۳۰. زیارت سیدالشهداء علیه السلام بهترین عمل است.

۳۱. زیارت سیدالشهداء علیه السلام ثواب هزار جنگ همراه با پیامبر مُرسل یا امام عادل را دارد.

۳۲. هر یک قدم که با پای پیاده بردارد، موجب هزار حسنه و آمرزش هزار گناه و بالا رفتن هزار درجه برای او محسوب می شود.

۳۳. زیارت سیدالشهداء علیه السلام ثواب هزار حسنۀ روزه دار به او می دهند.

۳۴. زیارت سیدالشهداء علیه السلام ثواب هزار صدقۀ مقبوله دارد.

۳۵. زائر امام حسین علیه السلام اگر از اشقیاء باشد جزء سعادتمندان نوشته می شود.(۱)

ص: ۵۴

حین تلاوت قرآن مجید و التفات به خوانندۀ آن، دوم: از راه توسل به حضرت امام حسین علیه السلام ؛ زیرا آن حضرت را برای رفع حجاب و موانع طریق نسبت به سالکین راه خدا عنایتی عظیم است.(۱)

اهمیت زیارت مرقد امام حسین علیه السلام تا آنجا است که در برخی رویات تعبیر « فَاِنَّ اتیانَهُ مُفتَرَضٌ عَلی کُلِّ مُؤمن؛

به جای آوردن آن بر هر مؤمنی واجب است.»(۲)

فَإِنَّ زِيَارَةَ قَبْرِ الْحُسَيْنِ وَاجِبَةٌ عَلَى الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ؛

زیارت قبر حسین علیه السلام بر همۀ مردان و زنان واجب است.

تا آنجا که امام صادق علیه السلام می فرمایند:

لَوْ أَنَّ أَحَدَكُمْ حَجَّ دَهْرَهُ ... لِأَنَّ حَقَّ الْحُسَيْنِ علیه السلام فَرِيضَةٌ مِنَ اللَّهِ وَاجِبَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ.(۳)

اگر یکی از شما همۀ عمر حج گذارد ولی به زیارت امام حسین علیه السلام نرود، همانا حقی از حقوق خداوند و حقوق رسول الله صلی الله علیه و آله را ترک کرده؛ زیرا حق حسین علیه السلام فریضه و تکلیفی است از جانب خداوند که بر هر مسلمانی واجب می باشد.

ص: ۵۶

جناب با حج مرسوم آن زمان بوده که غالباً ورود به خانه خدا از مسیری غیر از «در» بوده است!

ثواب روزه و حج قبول آن کسی برد *** که خاک میکده عشق را زیارت کرد

برای نمونه دو روایت ذکر می کنیم:

رفاعه مسگر یکی از یاران امام صادق علیه السلام می گوید که روزی امام صادق علیه السلام از من پرسید: ای رفاعه! آیا امسال به حج رفته ای؟ من پاسخ دادم که از آنجا که توان مالی رفتن به حج نداشتم روز عرفه به زیارت قبر امام حسین علیه السلام رفتم ایشان فرمودند:

يَا رِفَاعَةُ مَا قَصُرْتَ عَمَّا كَانَ أَهْلِ مِنًى فِيهِ لَوْ لَا أَنِّي أَكْرَهُ أَنْ يَدَعَ النَّاسُ الْحَجَّ لَحَدَّثْتُكَ بِحَدِيثٍ لَا تَدَعُ زِيَارَةَ قَبْرِ الْحُسَيْنِ علیه السلام أَبَدا.

ای رفاعه! از آنچه اهل منا بر آن بودند (مراسم حج) هیچ کمتر به جا نیاوردی. می ترسم مردم حج را ترک کنند و گرنه برای تو حدیثی می خواندم که هرگز زیارت امام حسین علیه السلام را ترک نکنی.

سپس امام صادق علیه السلام به زمین خیره شده لحظات زیادی را سکوت نمودند آنگاه از زبان پدر بزرگوارشان فرمودند:

مَنْ خَرَجَ إِلَى قَبْرِ الْحُسَيْنِ علیه السلام عَارِفاً بِحَقِّهِ غَيْرَ مُسْتَكْبِرٍ صَحِبَهُ أَلْفُ مَلَكٍ عَنْ يَمِينِهِ وَ أَلْفُ مَلَكٍ عَنْ يَسَارِهِ وَ كَتَبَ لَهُ أَلْفَ حِجَّةٍ وَ أَلْفَ عُمْرَةٍ مَعَ نَبِيٍّ أَوْ وَصِيِّ نَبِيٍّ.

ص: ۵۸

آن کس که به زیارت قبر امام حسین علیه السلام برود در حالی که به مقام او آگاه بوده و از خود برتر بینی بَری باشد، هزار ملک از سمت راست و هزار ملک از سمت چپ وی را همراهی نموده و برای او پاداش هزار حج و هزار عمره نوشته می شود حج و عمره ای که همراه با پیامبری و یا وصی پیامبری گزارده باشد.(۱)

روایت دوم را مفضل بن عمر از جابر بن یزید جُعفی نقل می کند که امام صادق علیه السلام از من پرسیدند: ای جابر! محل سکونت شما با قبر حسین علیه السلام چقدر فاصله دارد؟ گفتم: پدر و مادرم فدایت شود یک روز و مقداری از روز دیگر!

حضرت فرمودند: آیا حسین علیه السلام را زیارت می کنی؟ گفتم: آری. حضرت فرمودند: آیا می خواهی تو را به پاره ای از ثواب های آن بشارت دهم، آیا می خواهی تو را بدان مسرور و خشنود سازم؟ من گفتم: آری فدایت شوم. حضرت فرمودند:

إِنَّ الرَّجُلَ مِنْكُمْ لَيَأْخُذُ فِي جِهَازِهِ- وَ يَتَهَيَّأُ لِزِيَارَتِهِ فَيَتَبَاشَرُ بِهِ أَهْلُ السَّمَاءِ فَإِذَا خَرَجَ مِنْ بَابِ مَنْزِلِهِ رَاكِباً أَوْ مَاشِياً- وَكَّلَ اللَّهُ بِهِ أَرْبَعَةَ آلَافِ مَلَكٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ يُصَلُّونَ عَلَيْهِ حَتَّى يُوَافِيَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ علیه السلام .

چون یکی از شما در مقدمات سفر کربلا افتد و در تجهیز آن بر آید، و آماده گردد فرشتگان سماوی بدین جهت به همدیگر بشارت می دهند و چون سواره یا پیاده از منزلش بیرون آید، خداوند چهار هزار ملک از ملائکۀ خود را بر او می

ص: ۵۹

گمارد، تا بر او صلوات بفرستند تا به قبر حسین علیه السلام برسد، در اینجا حضرت دستور و کیفیت زیارت ابی عبدالله و متن زیارتنامۀ ایشان را بیان می کنند و پس از تمام شدن زیارتنامه می گویند:

ثُمَّ تَمْضِي إِلَى صَلَاتِكَ وَ لَكَ بِكُلِّ رَكْعَةٍ رَكَعْتَهَا عِنْدَهُ كَثَوَابِ مَنْ حَجَّ وَ اعْتَمَرَ أَلْفَ مَرَّةٍ وَ أَعْتَقَ أَلْفَ رَقَبَةٍ وَ كَأَنَّمَا وَقَفَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَلْفَ مَرَّةٍ مَعَ نَبِيٍّ مُرْسَل.

و پس از آن برای خواندن نمازت رهسپار می شوی! و از برای تو، به پاداش هر رکعت نماز که در نزد حسین علیه السلام بخوانی ثواب کسی را می دهند که هزار مرتبه حج و هزار مرتبه عمره انجام داده باشد، و هزار بنده آزاد کرده باشد و گویا هزار بار در معرکه جهاد در راه خدا همراه با پیامبری برای جهاد قیام کرده باشد.(1)

یکی از مهمترین فضیلت های زیارت بارگاه امام حسین علیه السلام تبدیل گناهان به حسنات است، چنانکه امام صادق علیه السلام به صفوان جمّال در این باره فرمودند:

أَهْوَنُ مَا يَكْتَسِبُ زَائِرُ الْحُسَيْنِ علیه السلام فِي كُلِّ حَسَنَةٍ أَلْفُ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ السَّيِّئَةُ وَاحِدَةٌ وَ أَيْنَ الْوَاحِدَةُ مِنْ أَلْفِ أَلْف.

کمترین و ساده ترین دستاورد زیارت امام حسین علیه السلام هزار هزار برابر شدن نیکی هاست! یک سیئه کجا و هزار هزار حسنه کجا؟!

سپس امام صادق علیه السلام در ادامه فرمودند:

يَا صَفْوَانُ أَبْشِرْ فَإِنَّ لِلَّهِ مَلَائِكَةً مَعَهَا قُضْبَانٌ مِنْ نُورٍ فَإِذَا أَرَادَ الْحَفَظَةُ أَنْ تَكْتُبَ عَلَى زَائِرِ الْحُسَيْنِ علیه السلام سَيِّئَةً قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ لِلْحَفَظَةِ كُفِّيفَتَكُفُّ فَإِذَا عَمِلَ حَسَنَةً قَالَتْ لَهَا اكْتُبِي أُولَئِكَ الَّذِينَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَنات.(۱)

بشارت بر تو باد ای صفوان! که خداوند فرشتگانی دارد که شاخه هایی از نور به همراه دارند و چون فرشتگان نگهبان، می خواهند گناهان زائر امام حسین علیه السلام را بنویسند، آن فرشتگان به این نگهبانان می گویند: دست نگه دارید و از نوشتن آن صرفنظر کنید، آنان نیز چنین کنند، اما همین که کاری نیک انجام دهند به آنان می گویند: آن را بنویسید؛ زیرا آنان کسانی اند که خداوند، بدی هایشان را به نیکی تبدیل می کند.

ص: ۶۲

بارالها! دشمنان ما بر زائران حسینی خرده گرفتند ولی این کار، آنان را از زیارت و آمدن نزد ما باز نداشت. پس بار خدایا! این چهره هایی که تابش آفتاب رنگشان را دگرگون ساخته است، مورد لطف خود قرار ده. خدایا! من این جان و این پیکرها را در نزد حضرت به ودیعت می نهم تا روز تشنگی در کنار حوض کوثر با آنها ملاقات نمایم.(1)

أَوِ امْرَأَةٍ سَالَ دَمْعُ عَيْنَيْهِ فِي يَوْمِ عَاشُورَاءَ وَ غَيْرِهِ قَطْرَةً وَاحِدَةً إِلَّا وَ كَتَبْتُ لَهُ أَجْرَ مِائَةِ شَهِيدٍ.(۱)

در حدیث مناجات موسی علیه السلام است که عرض کرد پروردگارا! برای چه فضیلت دادی امت حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله را بر سایر امم؟ پس خدای تعالی فرمود: آنها را فضیلت دادم برای ده خصلت.

حضرت موسی علیه السلام عرض کرد: آن خصلت ها کدام است تا امر کنم بنی اسرائیل را که به جا آورند آنها را.

خداوند متعال فرمود: نماز، زکات، روزه، حج، جهاد، جمعه، جماعت، قرآن، علم و عاشورا است.

موسی علیه السلام عرض کرد: ای پروردگار من! عاشورا چیست؟

خدای تعالی فرمود: گریه کنندگان بر سبط حضرت محمد صلی الله علیه و آله و مرثیه و عزاداری بر مصیبت فرزند مصطفی است.

ای موسی! هیچ بنده ای از بندگان من در آن زمان نیست که گریه کند یا خود را شبیه به گریه کنندگان بدارد و عزاداری نماید بر فرزند مصطفی، مگر اینکه بهشت جایگاه اوست. و ای موسی! نیست هیچ بنده ای که انفاق نماید از مال خود در محبت فرزند دختر پیغمبر خود طعامی یا غیر آن از درهم یا دینار مگر اینکه برکت دهم برای او در دنیا هر درهمی را به هفتاد درهم و با عافیت در بهشت باشد و گناهان او را بیامرزم.

ص: ۶۵

قسم به عزت و جلال خودم! نیست هیچ مردی یا زنی که اشک چشمانش جاری شود در روز عاشورا و غیر آن قطره ای مگر اینکه بنویسم برای او اجر و ثواب صد شهید را.

ص: ۶۶

مصباح المتهجّد، طوسى، محمد بن الحسن، ناشر: مؤسسۀ فقه الشيعة، بيروت، چاپ اول ۱۴۱۱ ق.

من لا يحضره الفقيه، ابن بابويه، محمد بن على، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسين حوزه علميّۀ قم، قم ، چاپ دوم ۱۴۱۳ ق.

مناسک زائر، شبیری زنجانی، سید موسی، نشر: شهاب الدین، قم ، ۱۳۸۵ ش.

ص: ۶۸