کلید واژه ی آیات رجعت در قرآن کریم

کلید واژه ی آیات رجعت در قرآن کریم

روشی جدید برای حفظ و آموزش

آیات رجعت در قرآن کریم

مقدمه:

استاد محقّق علامه حاج شیخ علی اکبر مهدی پور

تالیف: سید محمد جعفر روضاتی

ص: ۲

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

ص: ۳

عکس

ص: 5

ص: ۶

ج) زیارت رجبیه:. ۴۱

د) زیارت حضرت صاحب الامر (عجل الله تعالی فرجه الشریف):. ۴۲

ه) زیارت ائمّۀ اطهار (سلام الله علیهم) از راه دور:. ۴۳

و) زیارت اربعین امام حسین (سلام الله علیه):. ۴۴

۷_ زیبائی های «رجعت». ۴۴

۸_ اقوال علماء در بارۀ «رجعت». ۴۵

۹- كتابنامۀ رجعت... ۴۹

۱۰_ حمد و سپاس.... ۶۷

سورۀ مبارکۀ بقره(۲). ۷۱

۱_ کد آیه:۵۶/۲اسم آیه: زنده شدن هفتاد نفر از یاران حضرت موسی (سلام الله علیه). ۷۱

۲_ کد آیه:۷۳/۲ اسم آیه: زنده شدن مقتول بنی اسرائیل.. ۷۶

۳_ کد آیه:۲۴۳/۲ اسم آیه: زنده شدن هزاران نفر از بنی اسرائیل.. ۷۸

۴_ کد آیه:۲۵۹/۲ اسم آیه: زنده شدن عزیر پس از صد سال.. ۸۱

۵_ کد آیه:۲۶۰/۲اسم آیه: زنده شدن پرندگان به دست حضرت ابراهیم (سلام الله علیه). ۸۴

سورۀ مبارکۀ آل عمران(۳). ۸۹

۶_ کد آیه:۴۹/۳ اسم آیه: زنده شدن مردگان توسط حضرت عیسی (سلام الله علیه). ۸۹

۷_ کد آیه:۸۱/۳ اسم آیه: رجعت انبیاء (علیهم السلام)و نصرت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه). ۹۴

۸_ کد آیه:۱۴۴/۳ اسم آیه: رجعت شهدا. ۹۷

۹_ کد آیه:۱۵۸و۱۵۷/۳ اسم آیه: شهادت یا مردن، در رجعت... ۱۰۰

۱۰_ کد آیه:۱۸۵/۳ اسم آیه: چشیدن طعم مرگ در رجعت... ۱۰۲

سورۀ مبارکۀ نساء(۴). ۱۰۳

۱۱_ کد آیه:۱۵۹/۴ اسم آیه: ایمان به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در رجعت... ۱۰۳

سورۀ مبارکۀ مائده(۵). ۱۰۶

۱۲_ کد آیه:۲۰/۵ اسم آیه: پادشاهان رجعت... ۱۰۶

سورۀ مبارکۀ انعام(۶). ۱۰۸

۱۳_ کد آیه:۲۸و۲۷/۶ اسم آیه: آرزوی كفّار. ۱۰۸

ص: ۸

سورۀ مبارکۀ اعراف(۷). ۱۱۱

۱۴_ کد آیه:۹۶/۷ اسم آیه: رجعت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و امام حسین (سلام الله علیه). ۱۱۱

۱۵_ کد آیه:۱۵۷/۷ اسم آیه: یاری رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در رجعت... ۱۱۵

۱۶_ کد آیه:۱۵۹/۷ اسم آیه: رجعت عدّه ای از یهودیان مؤمن.. ۱۱۶

سورۀ مبارکۀ توبه(۹). ۱۱۸

۱۷_ کد آیه:۳۳/۹ اسم آیه: برتری دین حق، در رجعت... ۱۱۸

۱۸_ کد آیه:۱۱۱/۹ اسم آیه: خریداری جان و مال مؤمنین، در رجعت... ۱۲۱

سورۀ مبارکۀ یونس(۱۰). ۱۲۳

۱۹_ کد آیه:۳۹/۱۰ اسم آیه: تکذیب رجعت از روی نادانی.. ۱۲۳

۲۰_ کد آیه:۵۴/۱۰ اسم آیه: پشیمانی ظالمین در رجعت... ۱۲۵

سورۀ مبارکۀ ابراهیم(۱۴). ۱۲۶

۲۱_ کد آیه:۵/۱۴ اسم آیه: رجعت، یكی از روزهای خدا. ۱۲۶

سورۀ مبارکۀ حجر(۱۵). ۱۲۸

۲۲_ کد آیه:۲/۱۵ اسم آیه: رجعت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) و شیعیانشان.. ۱۲۸

۲۳_ کد آیه:۳۸/۱۵ اسم آیه: کشته شدن شیطان در رجعت... ۱۲۹

سورۀ مبارکۀ نحل(۱۶). ۱۳۴

۲۴_ کد آیه:۲۲/۱۶ اسم آیه: کفر منکران رجعت... ۱۳۴

۲۵_ کد آیه:۳۴/۱۶ اسم آیه: عذاب در رجعت... ۱۳۶

۲۶_ کد آیه:۳۹و۳۸/۱۶ اسم آیه: كافرانِ این امّت... ۱۳۷

سورۀ مبارکۀ اسراء(۱۷). ۱۴۲

۲۷_ کد آیه:۵/۱۷ اسم آیه: رجعت جناب سلمان.. ۱۴۲

۲۸_ کد آیه:۶/۱۷ اسم آیه: رجعت امام حسین (سلام الله علیه). ۱۴۷

۲۹_ کد آیه:۷۲/۱۷ اسم آیه: رجعت کوردلان.. ۱۵۰

سورۀ مبارکۀ کهف(۱۸). ۱۵۱

۳۰_ کد آیه:۱۲/۱۸ اسم آیه: رجعت اصحاب كهف... ۱۵۱

۳۱_ کد آیه:۸۳/۱۸ اسم آیه: ذوالقرنین این امّت... ۱۵۴

ص: ۹

سورۀ مبارکۀ مریم(۱۹). ۱۵۷

۳۲_ کد آیه:۵۴/۱۹ اسم آیه: وعدۀ رجعت به اسماعیل بن حزقیل (سلام الله علیهما). ۱۵۷

سورۀ مبارکۀ طه(۲۰). ۱۶۰

۳۳_ کد آیه:۱۲۴/۲۰ اسم آیه: رجعت ناصبیان.. ۱۶۰

سورۀ مبارکۀ انبیاء(۲۱). ۱۶۲

۳۴_ کد آیه:۳۵/۲۱ اسم آیه: مرگ شهدا بعد از رجعت... ۱۶۲

۳۵_ کد آیه:۹۵/۲۱ اسم آیه: عدم رجعت عذاب شدگان.. ۱۶۴

۳۶_ کد آیه:۱۰۵/۲۱ اسم آیه: وارثان زمین در رجعت... ۱۶۶

سورۀ مبارکۀ مؤمنون(۲۳). ۱۶۸

۳۷_ کد آیه:۷۷/۲۳ اسم آیه: رجعت امیر المؤمنین (سلام الله علیه). ۱۶۸

سورۀ مبارکۀ شعراء(۲۶). ۱۶۹

۳۸_ کد آیه:۴/۲۶ اسم آیه: ذلّت بنی امیه در رجعت... ۱۶۹

سورۀ مبارکۀ نمل(۲۷). ۱۷۱

۳۹_ کد آیه:۸۲/۲۷ اسم آیه: جنبندۀ زمین.. ۱۷۱

۴۰_ کد آیه:۸۳/۲۷ اسم آیه: رجعت، رستاخیزی كوچک... ۱۷۴

۴۱_ کد آیه:۹۳/۲۷ اسم آیه: شناخت ائمّه (سلام الله علیهم) در رجعت... ۱۷۷

سورۀ مبارکۀ قصص(۲۸). ۱۷۸

۴۲_ کد آیه:۶/۲۸ اسم آیه: رجعت فرعون و هامان قریش.... ۱۷۸

۴۳_ کد آیه:۶۱/۲۸ اسم آیه: تحقّق وعدۀ الهی در رجعت... ۱۷۹

۴۴_ کد آیه:۸۵/۲۸ اسم آیه: رجعت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمّه (سلام الله علیهم). ۱۸۰

سورۀ مبارکۀ سجده(۳۲). ۱۸۳

۴۵_ کد آیه:۲۱/۳۲ اسم آیه: رجعت، عذابی نزدیک... ۱۸۳

۴۶_ کد آیه:۲۷/۳۲ اسم آیه: زمین رجعت... ۱۸۶

سورۀ مبارکۀ یس(۳۶). ۱۸۷

۴۷_ کد آیه:۱۳و۱۴/۳۶اسم آیه: نمونه ای از رجعت در امّتهای پیشین.. ۱۸۷

۴۸_ کد آیه:۵۲/۳۶ اسم آیه: صبر تا زمان رجعت... ۱۹۴

ص: ۱۰

سورۀ مبارکۀ ص(۳۸). ۱۹۶

۴۹_ کد آیه:۴۳/۳۸ اسم آیه: رجعت فرزندان حضرت ایوب (سلام الله علیه). ۱۹۶

سورۀ مبارکۀ غافر(۴۰). ۱۹۸

۵۰_ کد آیه:۱۱/۴۰ اسم آیه: حیات دو باره در رجعت... ۱۹۸

۵۱_ کد آیه:۵۱/۴۰ اسم آیه: یاری انبیاء و ائمّه (سلام الله علیهم) در رجعت... ۲۰۰

۵۲_ کد آیه:۸۱/۴۰ اسم آیه: دیدن نشانه های خداوند در رجعت... ۲۰۲

سورۀ مبارکۀ شوری(۴۲). ۲۰۳

۵۳_ کد آیه:۴۴/۴۲ اسم آیه: عذاب ستمگران در رجعت... ۲۰۳

سورۀ مبارکۀ دخان(۴۴). ۲۰۴

۵۴_ کد آیه:۱۰/۴۴ اسم آیه: دود آشكار در رجعت... ۲۰۴

سورۀ مبارکۀ جاثیه(۴۵). ۲۰۶

۵۵_ کد آیه:۱۴/۴۵ اسم آیه: رجعت، یكی از روزهای خدا. ۲۰۶

سورۀ مبارکۀ احقاف(۴۶). ۲۰۷

۵۶_ کد آیه:۱۵/۴۶ اسم آیه: خبر رجعت امام حسین (سلام الله علیه). ۲۰۷

سورۀ مبارکۀ ق(۵۰). ۲۰۹

۵۷_ کد آیه:۴۲/۵۰ اسم آیه: رجعت، روز بیرون آمدن.. ۲۰۹

۵۸_ کد آیه:۴۴/۵۰ اسم آیه: شکافته شدن زمین در رجعت... ۲۱۱

سورۀ مبارکۀ ذاریات(۵۱). ۲۱۲

۵۹_ کد آیه:۱۳/۵۱ اسم آیه: امتحان رجعت... ۲۱۲

۶۰_ کد آیه:۲۲/۵۱ اسم آیه: اخبار رجعت... ۲۱۳

سورۀ مبارکۀ طور(۵۲). ۲۱۴

۶۱_ کد آیه:۴۷/۵۲ اسم آیه: عذاب در رجعت... ۲۱۴

سورۀ مبارکۀ نجم(۵۳). ۲۱۶

۶۲_ کد آیه:۵۳/۵۳ اسم آیه: شهر واژگون شده. ۲۱۶

سورۀ مبارکۀ قمر(۵۴). ۲۱۸

۶۳_ کد آیه:۸/۵۴ اسم آیه: رجعت، روز سختی برای کافران.. ۲۱۸

ص: ۱۱

سورۀ مبارکۀ ممتحنه(۶۰). ۲۱۹

۶۴_ کد آیه:۱۳/۶۰ اسم آیه: یأس کفّار در رجعت... ۲۱۹

سورۀ مبارکۀ قلم(۶۸). ۲۲۱

۶۵_ کد آیه:۱۶/۶۸ اسم آیه: علامت دشمنان در رجعت... ۲۲۱

سورۀ مبارکۀ معارج(۷۰). ۲۲۲

۶۶_ کد آیه:۴/۷۰ اسم آیه: روز پنج هزار ساله. ۲۲۲

سورۀ مبارکۀ جن(۷۲). ۲۲۳

۶۷_ کد آیه:۲۴/۷۲ اسم آیه: ضعف کفّار در رجعت... ۲۲۳

۶۸_ کد آیه:۲۶/۷۲ اسم آیه: اسرار رجعت... ۲۲۵

سورۀ مبارکۀ مدّثّر(۷۴). ۲۲۶

۶۹_ کد آیه:۲و۱/۷۴ اسم آیه: قیام پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در رجعت... ۲۲۶

۷۰_ کد آیه:۳۶و۳۵/۷۴ اسم آیه: انذار پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در رجعت... ۲۲۸

سورۀ مبارکۀ نبأ(۷۸). ۲۲۹

۷۱_ کد آیه:۱۸/۷۸ اسم آیه: اوّلین رجعت کننده. ۲۲۹

سورۀ مبارکۀ نازعات(۷۹). ۲۳۰

۷۲_ کد آیه:۷و۶/۷۹اسم آیه: رجعت امیر المؤمنین (سلام الله علیه) پس از امام حسین (سلام الله علیه). ۲۳۰

۷۳_ کد آیه:۱۳و۱۲/۷۹ اسم آیه: بازگشت زیانبار. ۲۳۲

سورۀ مبارکۀ عبس(۸۰). ۲۳۴

۷۴_ کد آیه:۲۲/۸۰ اسم آیه: مأموریت امیر المؤمنین (سلام الله علیه) در رجعت. ۲۳۴

سورۀ مبارکۀ انشقاق(۸۴). ۲۳۶

۷۵_ کد آیه:۱۹/۸۴ اسم آیه: سنّت امّتهای گذشته. ۲۳۶

سورۀ مبارکۀ طارق(۸۶). ۲۳۸

۷۶_ کد آیه:۸/۸۶ اسم آیه: قدرت خدا در رجعت... ۲۳۸

۷۷_ کد آیه:۱۷/۸۶ اسم آیه: رجعت، پایان مهلت کفّار. ۲۳۹

سورۀ مبارکۀ شمس(۹۱). ۲۴۱

۷۸_ کد آیه:۱۴/۹۱ اسم آیه: تکرار عذاب در رجعت... ۲۴۱

ص: ۱۲

سورۀ مبارکۀ ضحیٰ(۹۳). ۲۴۲

۷۹_ کد آیه:۴/۹۳ اسم آیه: رجعت، بهتر از دنیا. ۲۴۲

سورۀ مبارکۀ تکاثر(۱۰۲). ۲۴۳

۸۰_ کد آیه:۴و۳/۱۰۲ اسم آیه: دیدن حقیقت در رجعت... ۲۴۳

منابع و مآخذ. ۲۴۵

جدول فهرست سوره های قرآن کریم. ۲۵۱

آثار دیگری از نویسنده. ۲۵۳

ص: ۱۳

ص: ۱۴

زیر بنای رجعت، قدرت بی پایان حق تعالی است، خداوند با قدرت بیکران خود، استخوآن های پوسیده و اجسام فرسوده ای را که هزاران سال در زیر خاک ها نهفته اند، به زندگی باز می گرداند، تا هابیلیان شاهد انتقام الهی، از قابیلیان در راستای تاریخ باشند.

خداوند با رجعت انسآن ها، دورنمای رستاخیز را در سرتاسر گیتی به نمایش می گذارد و هزاران انسان را، که از قرن ها پیش در زیر خاک ها مدفون شده اند، با یک فرمان جان می بخشد، تا پیش از رستاخیز شاهد گرفتن حق مظلومان از ستم پیشگان باشند.

اینک به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

لَتَرْكَبُنَّ سَنَنَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُم؛

بی گمان راهی را که پیشینیان پیموده اند، شما نیز خواهید پیمود.(۱)

لَتَرْكَبُنَّ سُنَنَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِكُمْ حَذْوَ النَّعْلِ بِالنَّعْلِ؛

بی گمان دقیقاً همان راه پیشینیان را، همانند تطابق دو لنگۀ کفش خواهید رفت.(۲)

لَتَرْكَبُنَّ سُنَنَ مِنْ قَبْلِكُمْ؛

بی گمان راه پیشینیان را خواهید پیمود.(۳)

لَتَرْكَبُنَّ سُنَنَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ، شِبْراً بِشِبْرٍ، وَ ذِرَاعاً بِذِرَاعِ، حَتَّى لَوْ دَخَلُوا جُحْر ضَبٍّ لَدَخَلتُم؛

بی گمان راه پیشینیان را، وجب به وجب، ذراع به ذراع خواهید پیمود. اگر آن ها به لانۀ سوسماری داخل شده باشند، شما نیز داخل خواهید شد.(۴)

لَتَرْكَبَنَّ طَرِیقَتُهُمْ حَذْوَ الْقُذَّةِ بِالْقُذَّةِ؛

ص: ۱۷

بی گمان همانند تطابق دو تیرکمان، راه آن ها را خواهید پیمود.(1)

احادیث یاد شده عموماً از منابع اهل سنّت تقدیم گردید، این احادیث از طریق اهل بیت (سلام الله علیهم) به قدری زیاد است، که دو تن از محدّثان بزرگ، کتاب مستقلی در این رابطه تألیف کرده اند:

1. فضل بن شاذان، متوفّاى 260 ق.

2. شیخ صدوق، متوفّاى 381 ق.

هر دو محدّث بزرگوار کتاب خود را «حذو النّعل بالنّعل» نامیده اند.(2)

روی این بیان اگر ثابت شود که رجعت در میان امّت های پیشین واقع شده، نه تنها امکان، بلکه ضرورت وقوع آن در میان امّت اسلامی ثابت خواهد شد.

روح به بدن و زنده شدن انسان پس از مرگ، نه تنها ممکن، بلکه اتفاق افتاده است و از نظر زیست شناسی نیز مانعی ندارد.

سایر مردگان زنده نشدند تا هزار سال به اتمام رسید.(1)

آنتونیو در مورد این فراز نیز به تفصیل سخن گفته، و دلالت آن را بر اثبات رجعت توضیح داده است.(2)

آسمانی به شمار می آید، به صراحت و شفّافیّت آمده است.

در شمار دیگری آمده است، زنی که به «ماریۀ قبطیّه» مادر ابراهیم - فرزند پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) تهمت زده بود را زنده می کند، بر او حدّ جاری می کند.(۱)

از این رهگذر شیفتگان آن ها از شنیدن نام رجعت هراس دارند و خیال می کنند که اگر احادیث رجعت در مجلسی مطرح شود، ترس آن است که سقف آن مجلس بر سرشان فرو بریزد!

سفیان بن عُیَینَه می گوید:

در خانۀ جابر جُعفی نشسته بودیم، چیزی گفت که از خآن هاش بیرون رفتیم، زیرا ترسیدیم که سقف خانه بر سرمان فرو ریزد!(۲)

سفیان ثوری می گوید:

مردم از جابر بن یزید جعفی روایت می کردند، تا هنگامی که عقیده اش را ابراز کرد، دیگر از او حدیثی نقل نکردند! پرسیدند: چه چیزی را ابراز کرد؟ گفت: اعتقاد به رجعت را.(۳)

در حالی که خود سفیان می گوید:

جابر بسیار راستگو بود، من کسی را راستگوتر از او در نقل حدیث ندیدم.(۴) جابر بن یزید جعفی بدون تردید، از راستگوترین اصحاب ائمّه بود، حتّی به

ص: ۲۴

اعتراف دشمنان اهل بیت:

۱) شعبه گوید: جابر از موثّق ترین انسآن هاست.(۱)

۲) وکیع گوید: اگر در هر چیزی شک بکنید، در این شک نکنید که جابر جعفی ثقه است.(۲)

۳) سفیان گوید: جابر جعفی در نقل حدیث پارسا بود، من در حدیث پارساتر از او ندیده ام.(۳)

پس از اعتراف همۀ بزرگان جرح و تعدیل به وثاقت او، جریر می گوید:

من جابر بن یزید جعفی را ملاقات کردم، ولی حدیثی از او ننوشتم، زیرا به رجعت ایمان داشت.(۴)

زهیر می گوید:

از جابر شنیدم که گفت: نزد من ۰۰۰/۵۰ حدیث است که چیزی از آن را نقل نکرده ام.(۵)

از این رهگذر علمای شیعه در طول قرون و اعصار، به تألیف آثار گرانقدری در این رابطه همّت گماشته اند، که با عناوین ۱۳۰ مورد از آن ها در مقدمۀ این کتاب آشنا

ص: ۲۵

می شوید، که تازه ترین آن ها کتاب حاضر است، که مؤلّف بزرگوار آن، با ابتکار و حسن سلیقۀ خود، آیات مربوط به رجعت را کُد گذاری کرده، برای هر آیه ای نامی برگزیده، آنگاه یک یا چند حدیث از منابع معتبر، در ذیل هر آیه ای آورده است.

امیدواریم نشر این اثر به تعمیم فرهنگ مهدویّت و غنای مکتب پربار تشیّع کمک کرده، مسائل مرتبط با رجعت را در دسترس پژوهشگران قرار دهد و شاهد انتشار ده ها کتاب جدید در این عرصه باشیم.

از خداوند منّان تقات روز افزون، مؤلّف، ناشر و دیگر دست اندرکاران چاپ و نشر این اثر ارزشمند را خواهانیم.

۱۵ ربیع الثانی ۱۴۳۶ ق.

حوزۀ علمیّۀ قم

علی اکبر مهدی پور

ص: ۲۶

۱- آیات قرآن كریم

۲- سنّت نبوى

۳. احادیث اهل بیت (سلام الله علیهم)، که عمده ترین دلیل آنان، احادیثى است كه به صورت متواتر، از ائمّۀ اطهار (سلام الله علیهم) در این باره، روایت شده است.

در این بخش، از بین صدها حدیثی كه در بارۀ «رجعت» وجود دارد، بنا به اختصار، به بعضی از آن ها، به عنوان نمونه، اشاره می نماییم:

الف) قال الشیخ فی كتاب «من لا یحضره الفقیه»: قَالَ الصَّادِقُ (سلام الله علیه): لَیسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یؤْمِنْ بِكَرَّتِنَا وَ ...(۱)

مرحوم شیخ صدوق (قدّس سرّه) در كتاب من لا یحضره الفقیه، از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) روایت نموده كه آن حضرت فرمودند: از ما نیست كسى كه به رجعت ما ایمان نداشته باشد و ...

ب) ... عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: ذَكَرْنَا الْقَائِمَ (سلام الله علیه) وَ مَنْ مَاتَ مِنْ أَصْحَابِنَا ینْتَظِرُهُ، فَقَالَ لَنَا أَبُو عَبْدِ اللهِ (سلام الله علیه): إِذَا قَامَ أُتِی الْمُؤْمِنُ فِی قَبْرِهِ، فَیقَالُ لَهُ: یا هَذَا! إِنَّهُ قَدْ ظَهَرَ صَاحِبُكَ، فَإِنْ تَشَأْ أَنْ تَلْحَقَ بِهِ فَالْحَقْ، وَ إِنْ تَشَأْ أَنْ تُقِیمَ فِی كَرَامَةِ رَبِّكَ فَأَقِمْ.(۲)

ص: ۲۹

از مفضّل بن عمر نقل است كه گفت: در خدمت حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) صحبت از حضرت قائم (سلام الله علیه)، و كسانى كه در انتظار او جان داده اند، به میان آمد، حضرت فرمودند: هنگامى كه قائم (سلام الله علیه) قیام كند، مأمورانی بر سر قبور مؤمنین بیایند، و گویند: مولای تو ظهور کرده است، اگر می خواهى، به او ملحق شو، و اگر می خواهى، در جوار پروردگارت بمان.

ج) عَنْ محمّد بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَمِعْتُ حُمْرَانَ بْنَ أَعْینَ وَ أَبَا الْخَطَّابِ یحَدِّثَانِ جَمِیعاً قَبْلَ أَنْ یحْدِثَ أَبُو الْخَطَّابِ مَا أَحْدَثَ أَنَّهُمَا سَمِعَا أَبَا عَبْدِ اللهِ (سلام الله علیه) یقُولُ: أَوَّلُ مَنْ تَنْشَقُّ الْأَرْضُ عَنْهُ وَ یرْجِعُ إِلَى الدُّنْیا الْحُسَینُ بْنُ عَلِی (سلام الله علیهما) وَ إِنَّ الرّجعة لَیسَتْ بِعَامَّةٍ وَ هِی خَاصَّةٌ لَا یرْجِعُ إِلَّا مَنْ مَحَضَ الْإِیمَانَ مَحْضاً أَوْ مَحَضَ الشِّرْكَ مَحْضاً.(۱)

از محمّد بن مسلم نقل است كه گفت: شنیدم: حمران بن اعین و ابو الخطاب، پیش از انحرافش، مى گفتند: شنیدیم از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در حدیثى مى فرمودند: اوّل كسى كه از قبر بیرون می آید و به دنیا برمی گردد، حسین بن على (سلام الله علیه) است، و رجعت، عمومى نیست، کسی به این دنیا بر نمی گردد، مگر اینکه مؤمن خالص و یا مشرک خالص باشد.

د) عَنْ بُرَیدِ بْنِ مُعَاوِیةَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ (سلام الله علیه) یقُول: ... ثُمَّ قَالَ: أَمَا وَاللهِ لَا تَذْهَبُ الْأَیامُ وَ اللَّیالِی حَتَّى یحْیی اللهُ الْمَوْتَى، وَ یمِیتَ الْأَحْیاءَ، وَ یرُدَّ اللهُ الْحَقَّ إِلَى أَهْلِهِ، وَ یقِیمَ دِینَهُ الَّذِی ارْتَضَاهُ لِنَفْسِهِ وَ نَبِیهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)،فَأَبْشِرُوا

ص: ۳۰

ثُمَّ أَبْشِرُوا ثُمَّ أَبْشِرُوا، فَوَ اللهِ! مَا الْحَقُّ إِلَّا فِی أَیدِیكُمْ.(۱)

حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند: به خدا قسم! روزها و شب ها به پایان نمی رسد، تا اینکه خداوند، مُرده ها را زنده نماید، و زنده ها را بمیراند، و خداوند، حقّ را به اهلش بازگرداند، و دینی را که مورد رضایت خود و رسولش می باشد، به پا دارد، پس بشارت باد بر شما! بشارت باد بر شما! و بشارت باد بر شما! به خدا قسم! که حقّ جز در دست های شما نمی باشد.

ه) عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ الصادق (سلام الله علیه): ... یا أَبَا بَصِیرٍ لَوْ قَدْ قَامَ قَائِمُنَا بَعَثَ اللهُ إِلَیهِ قَوْماً مِنْ شِیعَتِنَا قِبَاعُ سُیوفِهِمْ عَلَى عَوَاتِقِهِمْ فَیبْلُغُ ذَلِكَ قَوْماً مِنْ شِیعَتِنَا لَمْ یمُوتُوا فَیقُولُونَ بُعِثَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ مِنْ قُبُورِهِمْ وَ هُمْ مَعَ الْقَائِمِ (سلام الله علیه).(الحدیث)(۲)

حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) به ابو بصیر فرمودند: اى ابا بصیر! هنگامى كه قائم ما قیام كند، خداوند گروهى از شیعیان ما را، كه دسته هاى شمشیرشان را روى دوششان گذارده اند، زنده نماید، این خبر به گوش جمعى از شیعیان ما، كه هنوز نمرده اند، برسد، آن ها به هم گویند: فلانى و فلانى و فلانى از قبرهایشان بیرون آمده اند و زنده شده اند، و همراه حضرت قائم (سلام الله علیه) هستند.

ص: ۳۱

وَ اجْعَلْنَا مِمَّنْ یسَلِّمُ لِأَمْرِهِ وَ یكْثِرُ الصَّلَاةَ عَلَیهِ عِنْدَ ذِكْرِهِ وَ عَلَى جَمِیعِ أَوْصِیائِهِ وَ أَهْلِ أَصْفِیائِهِ الْمَمْدُودِینَ مِنْكَ بِالْعَدَدِ الِاثْنَی عَشَرَ النُّجُومِ الزُّهْرِ وَ الْحُجَجِ عَلَى جَمِیعِ الْبَشَرِ.

اللَّهُمَّ وَ هَبْ لَنَا فِی هَذَا الْیوْمِ خَیرَ مَوْهِبَةٍ وَ أَنْجِحْ لَنَا فِیهِ كُلَّ طَلَبَةٍ كَمَا وَهَبْتَ الْحُسَینَ لِمحمّد جَدِّهِ، وَ عَاذَ فُطْرُسَ بِمَهْدِهِ، فَنَحْنُ عَائِذُونَ بِقَبْرِهِ مِنْ بَعْدِهِ، نَشْهَدُ تُرْبَتَهُ وَ نَنْتَظِرُ أَوْبَتَهُ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ».(۱)

خداوندا! به حقّ مولود امروز، كه پیش از تولّد خبر شهادتش را دادى، و پیش از آنكه پا بر زمین مدینه نهد، آسمان و اهلش، و زمین و مردمش، بر او گریستند، آن كشتۀ اشک، و سرور اهل بیت، كه وى را در رجعت مدد می كنى، و در عوض شهادت امامان را از نسل او، و شفاء را در تربتش قرار دادى، و در هنگام بازگشت غلبه را براى او مقدّر كرده اى، و بعد از حضرت قائم و غیبت وى، اوصیائش را از عترت آن جناب مقرر كردى، تا انتقام خون هاى مقدّس را بگیرند، و خداى جبّار را خشنود كنند، و بهترین یاور دین باشند، رحمت خدا بر آن ها باد، ما دام كه شب و روز پشت سر یكدیگر در حركت اند.

خداوندا! درود فرست بر محمّد و آلش، و ما را در زمرۀ ایشان محشور فرما، و با ایشان در منزل نیكان و سراى جاودان جایمان ده.

خداوندا! چنانكه ما را به معرفت او سرفراز كردى، به مجاورتش نیز

ص: ۳۳

مفتخرمان فرما، و همنشینى او را نصیبمان گردان، ما را از آنان قرار ده كه در برابر او تسلیم اند، و چون یاد او می كنند، درود فراوان بر او و دوازده ستارۀ فروزان، اوصیاى بزرگوارش می فرستند.

خداوندا! امروز بهترین عطاها را به ما عنایت نما، چنانكه حسین (سلام الله علیه) را به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) عطا كردى، خدایا! «فطرس» ملک به گهوارۀ او پناه برد، ما به قبرش پناه آورده ایم، تربت پاكش را می نگریم و در انتظار بازگشتش به سر می بریم.

تُلْبِسُنَاهَا، بِرَحْمَتِكَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ».(1)

بارالها! ما به درگاه تو شکایت می کنیم از فقدان پیامبرمان (صلی الله علیه و آله و سلم)، و غیبت امام مان، و بسیاری دشمنان مان، و کمی تعدادمان، و فتنه های سخت بر ما، و غلبۀ روزگار بر ما، پس درود فرست بر محمّد و آلش، و ما را در همۀ این امور یاری نما، به پیروزی زود رسی كه از جانب خودت است، و برطرف ساختن رنج و سختی، و نصرت و یاری با اقتدار و عزّتمند، و سلطنت حقّه ای که تو آشکار گردانی، و رحمتی از توجّهت که بر همۀ ما شامل گردد، و لباس عافیت که ما را بپوشاند، به حقّ رحمت نامنتهای ات، ای مهربانترین مهربانان عالم.

اللَّهُمَّ انْصُرْهُ وَ انْتَصِرْ بِهِ، وَ اجْعَلِ النَّصْرَ مِنْكَ لَهُ وَ عَلَى یدِهِ، وَ الْفَتْحَ عَلَى وَجْهِهِ، وَ لَا تُوَجِّهِ الْأَمْرَ إِلَى غَیرِهِ، اللَّهُمَّ أَظْهِرْ بِهِ دِینَكَ وَ سُنَّةَ نَبِیكَ، حَتَّى لَا یسْتَخْفِی بِشَی ءٍ مِنَ الْحَقِّ مَخَافَةَ أَحَدٍ مِنَ الْخَلْقِ.

اللَّهُمَّ إِنِّی أَرْغَبُ إِلَیكَ فِی دَوْلَةٍ كَرِیمَةٍ، تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَهُ، وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ أَهْلَهُ، وَ تَجْعَلُنَا فِیهَا مِنَ الدُّعَاةِ إِلَى طَاعَتِكَ، وَ الْقَادَةِ إِلَى سَبِیلِكَ، وَ «آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ» وَ اجْمَعْ لَنَا خَیرَ الدَّارَینِ، وَ اقْضِ عَنَّا جَمِیعَ مَا تُحِبُّ فِیهِمَا، وَ اجْعَلْ لَنَا فِی ذَلِكَ الْخِیرَةَ بِرَحْمَتِكَ وَ مَنِّكَ فِی عَافِیةٍ، آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ، وَ زِدْنَا مِنْ فَضْلِكَ وَ َ یدِكَ الْمَلِی ءِ، فَإِنَّ كُلَّ مُعْطٍ ینْقُصُ مِنْ مِلْكِهِ، وَ عَطَاؤُكَ یزِیدُ فِی مِلْكِك».(۱)

خداوندا! برای ولی قائم به أمرت، حجّت بن الحسن مهدی (سلام الله علیه)، كه بر او و بر پدرانش بهترین درود و سلام باد، در این ساعت و در همۀ ساعت ها، سرپرست و نگهبان و پیشوا و یاور و راهنما و تأیید كننده باش، تا این كه بر سراسر زمینت فرمانروای مطاعش سازی، و از كران تا كران گیتی برخوردارش نمایی، و او و فرزندانش را از امامانِ وارث قرار دهی.

خدایا! او را یاری نموده، و به وسیلۀ او پیروزی را برای (دین) خویش تحقّق بخش، و نصرت خود را برای او و به دست او فراهم آور، و یاری را به او اختصاص ده، و فتح و پیروزی را به روی او بگشای و امر (حكومت) را به غیر او متوجّه مساز.

خداوندا! دینت و سنّت پیامبرت، كه درود و سلامت بر او و خاندانش باد، را

ص: ۳۶

به وسیلۀ او آشكار نما، تا چیزی از حق را از بیم احدی از خلق مخفی ندارد.

خدایا! من به درگاه تو زاری می كنم به جهت دولتی گرامی كه اسلام و اهل آن را به آن عزّت دهی، و نفاق و اهل آن را خوار گردانی، و ما را در آن دولت از دعوت كنندگان به سوی طاعتت قرار داده، و در شمار راهنمایان به راهت منظور داری، و «در دنیا حسنه ای و در آخرت حسنه ای به ما عنایت فرمای و ما را از عذاب آتش نگهدار»، و خیر دنیا و آخرت را برای ما فراهم ساز، و تمام آنچه در آن دوست داری برای ما قرار ده، و اختیار آن را برایمان محفوظ بدار، به رحمت و منّت خودت و با عافیت، اجابت فرمای، ای پروردگار عالمیان! و از فضل و نعمتت بر ما بیفزای (و پیمانه مان را) پر كن، كه هر بخشنده ای از دارائیش كاسته می شود، ولی عطای تو در ملكت می افزاید.

اكْحُلْ نَاظِرِی بِنَظْرَةٍ مِنِّی إِلَیهِ، ...»(1)

پروردگارا! اگر مرگ، كه براى بندگانت یک امر حتمى قرار داده اى، میان من و آن حضرت جدائى انداخت، پس مرا از قبرم بیرون آور، تا در حالى كه كفنم را پوشیده و شمشیرم را از غلاف درآورده ام و نیزه ام را به دست گرفته ام، در میان آن ها كه در شهر حاضرند، یا آنان كه كوچ مى كنند، قرار گیرم و ندای دعوت كنندۀ آن حضرت را اجابت كنم؛ خداوندا! آن طلعت رعنا و آن صورت زیبا را به من بنما، و با نگاهى كه به او می كنم، دیدگانم را روشن گردان.

رَجْعَتَكُمْ حَقٌّ لَا رَیبَ فِیهَا، یوْمَ لا ینْفَعُ نَفْساً إِیمآن ها لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِی إِیمآن ها خَیراً، ...»(1)

سلام بر آل یاسین، سلام بر تو اى دعوت كننده به سوى خدا ... مولاى من! شما را گواه می گیرم و شهادت مى دهم كه شما حجّت خدا هستید، اوّل و آخر، شمائید، رجعت شما حق و بى تردید است، روزى كه هركس قبلاً ایمان نیاورده باشد، یا در ایمانش خیرى به دست نیاورده باشد، ایمانش سودی نبخشد. ...

و ایمان دارم، و تصدیق كنندۀ رجعت شما هستم، و منتظر امر شما هستم، و انتظار زمان تشكیل دولت شما را می كشم.

و در فرازی دیگر از این زیارت می خوانیم:

«... وَ نُصْرَتِی لَكُمْ مُعَدَّةٌ، حَتَّى یحْیی اللهُ دِینَهُ بِكُمْ، وَ یرُدَّكُمْ فِی أَیامِهِ، وَ یظْهِرَكُمْ لِعَدْلِهِ، وَ یمَكِّنَكُمْ فِی أَرْضِهِ ...»

و یاریم براى شما آماده است، تا آنكه خدا دینش را به وسیلۀ شما زنده سازد، و شما را در ایام خود بازگرداند، و براى اجرای عدالتش پیروز سازد، و در زمین خودش تسلّط و تمكین بخشد.

و در قسمتی دیگر عرضه می داریم:

«... وَ جَعَلَنِی مِمَّنْ یقْتَصُّ آثَارَكُمْ، وَ یسْلُكُ سَبیلَكُمْ، وَ یهْتَدِی بِهُدَاكُمْ، وَ یحْشَرُ فِی زُمْرَتِكُمْ، وَ یكِرُّ فِی رَجْعَتِكُمْ، وَ یمَلَّكُ فِی دَوْلَتِكُمْ، وَ یشَرَّفُ فِی عَافِیتِكُمْ، وَ یمَكَّنُ فِی أَیامِكُمْ، وَ تَقَرُّ عَینُهُ غَداً بِرُؤْیتِكُمْ ...»(۱)

و مرا در زمرۀ كسانى قرار ده، كه در پى شما گام همى سپارند، و به راه شما می روند، و در پرتو هدایت شما راه همى جویند، و در جمع شما محشور می شوند، و در رجعت شما براى پیكار بر ضدّ دشمنانتان باز می گردند، و در دولت شما به حكومت می رسند، و در جوّى از سلامت و عافیت شما به شرف و علوّ مقام نائل می شوند، و در ایام شما عزّت و تمكین مى یابند، و فردا چشمشان به دیدار شما روشن می گردد.

ص: ۴۰

درودهاى خدا بر شما، تا هنگام بازگشت به حضور شما و كامیاب گردیدن به حضور در رجعت شما، و زنده شدن جزو گروه شما.

آماده گردان، و اگر مرگ، كه بر بندگانت حتم نمودى، و با آن بر آفریده هایت على رغم آنان، قدرت نمایى كردى، بین من و دیدارش فاصله انداخت، پس مرا به هنگام ظهورش برانگیز، تا از قبرم سر برآورم، درحالى كه كفن پوشیده ام، در پیش رویش به جهاد برخیزم، در صفى كه در قرآنت، بر اهل آن ستایش نمودى، و فرمودى: «گویى آنان بناى استوارند».

خدایا! انتظار ما طولانى شد، و ناپاكان ما را شماتت كردند، و به دست آوردن پیروزى بر ما سخت گشت.

خدایا! جمال بامیمنت ولىّ ات را، در حیاتمان، و پس از مرگ، به ما بنمایان، خدایا! من در پیشگاه صاحب این بارگاه، براى تو به رجعت ایمان دارم.

خداوند می خواهد عقیده ندارم.

زیبا است.

حتّی وقتی انسان فكر ملاقات با بعضی از اصحاب پیامبر اكرم و امیر مؤمنان (سلام الله علیهما)، مثل جناب سلمان، را می كند، و یا دیدن شهدای كربلا، مثل حضرت علی اكبر و حضرت قاسم (سلام الله علیهما)، از جوانان، و جناب حبیب بن مظاهر، از پیرمردان را، به بخشی از زیبائی های رجعت پی می برد.

پس «رجعت» نقطۀ امید ی است، برای هر شیعۀ معتقد، و منتظر امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، كه اگر هم در طول عمرش توفیق دیدن مولایش حضرت صاحب الزّمان (سلام الله علیه) را پیدا نكند، با امید به آینده، هیچ گاه خودش را در مقابل حوادث ناگوار زندگی نمی بازد، و با خواندن ادعیۀ مخصوص، از خداوند متعال می خواهد، كه او را جزو رجعت كنندگان در زمان ظهور حضرت بقیة الله الاعظم ارواحنا لتراب مقدمه الفداء، قرار دهد.

در این امّت نیز «رجعت» باشد.

مرحوم شیخ صدوق (قدّس سرّه) در قسمتی دیگر از كتاب اعتقادات مى فرماید:

إعتِقَادُنا فِي الرَّجْعَةِ أَنَّهَا حَقٌّ.(۱)

عقیدۀ ما، دربارۀ رجعت این است كه این رویداد قطعاً به وقوع مى پیوندد.

ب) مرحوم علّامه شیخ مفید (قدّس سرّه) مى فرماید:

«فقال: و قد قالت الإمامیة إن الله تعالى ینجز الوعد بالنصر للأولیاء قبل الآخرة عند قیام القائم و الكرّة التی وعد بها المؤمنین فی العاقبة».(۲)

«امامیه ها معتقدند كه خداوند تعالى با نصرت دوستان خود، پیش از آخرت هنگام قیام حضرت قائم (سلام الله علیه)، و در آن رجعتى كه راجع به آخر كار به مؤمنین وعده داده، به وعدۀ خویش وفا مى كند».

ج) مرحوم علّامه سیّد مرتضی (قدّس سرّه)، از علمای بزرگ شیعه، می فرماید:

«انّ الذی تذهب الشیعة الإمامیة إلیه انّ الله تعالى یعید عند ظهور إمام الزّمان المهدی (سلام الله علیه) قوماً ممّن كان قد تقدّم موته من شیعته لیفوزوا بثواب نصرته و معونته و مشاهدة دولته، و یعید أیضاً قوماً من أعدائه لینتقم منهم فیلتذّوا بما یشاهدون من ظهور الحقّ و علوّ كلمة أهله، و الدّلالة على صحّة هذا المذهب انّ الذی ذهبوا إلیه ممّا لا شبهة على عاقل فی انّه مقدور لله تعالى غیر مستحیل فی نفسه، فانّا نرى كثیرا من مخالفینا ینكرون الرّجعة إنكار من یراها مستحیلة غیر مقدورة، و إذا ثبت جواز الرّجعة و دخولها تحت المقدور

ص: ۴۶

فالطریق الى إثباتها إجماع الإمامیة على وقوعها فإنّهم لا یختلفون فی ذلك،

و إجماعهم قد بینا فی مواضع من كتبنا انّه حجّة لدخول قول الإمام (سلام الله علیه) فیه، انتهى».(۱)

خداوند متعال بعد از ظهور حضرت مهدی (سلام الله علیه)، گروهی از کسانی که قبلاً از دنیا رفته اند به این جهان باز می گرداند، تا در ثواب و افتخارات یاری او و مشاهدۀ حکومت حق بر سراسر جهان شرکت جویند، و نیز گروهی از دشمنان سرسخت را باز می گرداند تا از آن ها انتقام گیرد، دلیل بر صحّت این مذهب این است که هیچ عاقلی نمی تواند قدرت خدا را بر این امر انکار کند، چرا که این، امر محالی نیست، در حالی که بعضی از مخالفین ما چنان این موضوع را انکار می کنند که گوئی آن را محال و غیر ممکن می شمرند، دلیل بر اثبات این عقیده اجماع امامیّه است، زیرا احدی از آن ها با این عقیده مخالفت نکرده است.

د) مرحوم شیخ حرّ عاملی (قدّس سرّه) ضمن بیان بیش از ششصد آیه و حدیث در این موضوع، می گوید:

«... و لا ریب فی بلوغ الاحادیث المذكورة حدّ التواتر المعنوى بدلیل ایجابها للیقین، لكلّ من خلا قلبه من شبهة أو تقلید...»(۲)

هیچ شکی نیست که این احادیث به تواتر معنوی رسیده است، زیرا برای کسی که قلبش از شبهه و تقلید پاک باشد، موجب یقین و قطع می شود.

ص: ۴۷

و در جای دیگر می فرماید:

«... و قوة أحادیث الرّجعة و ادلتها كما رأیت، فآن ها وصلت الى حدّ التّواتر، بل تجاوزت بمراتب، فأوجبت القطع و الیقین بل كل حدیث منها موجب لذلك لكثرة القرائن القطعیة من موافقة القرآن و الادلّة و السنّة النبویة ...»(۱)

و احادیث و ادلّۀ رجعت، چنانكه معلوم شد، در كمال قوّت بلكه بحد تواتر یا به درجاتى بالاتر از تواتر است، از این جهت موجب قطع و یقین است، بلكه مى توان گفت هریک از این احادیث به لحاظ شواهد قطعى زیادى كه دارد موجب یقین است، زیرا با قرآن و ادلّه و سنّت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) موافق است.

ه) مرحوم علّامه مجلسی (قدّس سرّه) بعد از نقل احادیث رجعت می فرماید:

«اجمعت الشیعة علیها فی جمیع الأعصار و اشتهرت بینهم کالّشمس فی رابعة النهار الی قوله: و كیف یشك مؤمن بحقیة الأئمة الأطهار (سلام الله علیهم) فیما تواتر عنهم فی قریب من مائتی حدیث صریح رواها نیف و اربعون من الثقات العظام و العلماء الأعلام فی ازید من خمسین من مؤلّفاتهم ک: ثقة الأسلام الکلینی، و الصدوق محمّد بن بابویه، و الشیخ ابی جعفر الطوسی، و السید المرتضی، و النجاشی، و الکشّی، و العیاشی، و علی بن ابراهیم، و سلیم الهلالی، و الشیخ المفید، و الکراجکی، و النعمانی، و الصفّار، و سعد بن عبد اللّه، و ابن قولویه، و علی بن عبد الحمید، و السید علی بن طاووس (قدّس سرّهم)، و...»

ص: ۴۸

شیعه در تمام اعصار معتقد به رجعت بوده و این اعتقاد در میان آنان مسأله ای روشنی است. سپس می افزاید:

چگونه ممکن است کسی به صدق گفتار اهل بیت (سلام الله علیهم) ایمان داشته باشد و احادیث متواتر رجعت را نپذیرد؟

بیش از چهل نفر از علمای بزرگ شیعه، به طور متواتر، نزدیک دویست روایت را در بیش از پنجاه کتاب خود راجع به رجعت نقل کرده اند، که مرحوم کلینی، صدوق، طوسی، سید مرتضی، نجاشی، کشّی، عیاشی، قمی، سلیم هلالی، شیخ مفید، کراچکی، نعمانی، صفّار، سعد بن عبد اللّه، ابن قولویه، علی بن عبد الحمید و سید بن طاووس (قدّس سرّهم)، در زمرۀ آن ها هستند.

سپس می گوید:

«و اذا لم یکن مثل هذا متواترا ففی ای شی ءٍ یمکن دعوی التواتر مع ماروته کافّة الشیعة خلفا عن سلف؟!»(1)

اگر چنین مسئله ای متواتر قلمداد نشود، دیگر در چه مسأله ای می توان ادّعای تواتر نمود، با آن که مسألۀ رجعت را تمام علمای شیعه در طول تاریخ از یکدیگر نقل نموده اند.

تألیف شده است، به ترتیب حروف تهجّى، اشاره مى نمائیم:

۱. «آیات الحجّة و الرّجعة»، تألیف: شیخ محمّدعلی حائری همدانی، متوفّاى ۱۳۷۸ ق.

۲. «آیات الرّجعة»، تألیف: حاج میرزا محسن عماد، مشهور به خوشنویس و متخلّص به «اردبیلی» که در سال ۱۳۵۷ ق، در تهران به چاپ رسیده است.

۳. «الآیات المأولة بالحجّة و الرّجعة»، تألیف: شیخ محمّد علی بن حسن علی حائری سنقری همدانی(معروف به سنقری)، متوفّاى ۱۳۷۸ ق، این اثر کتاب مفصّلی است دربارۀ امام زمان (سلام الله علیه) و قیام آن حضرت و رجعت، با استفاده از آیات و روایات و کتب شیعی و سنّی، و مرحوم حاج سید محمّد حسینی یزدی فیروزآبادی، تقریظی را بر آن نگاشته است.

۴. «اثبات الرّجعة»، تألیف: محدّث متبحّر و جلیل القدر مرحوم علّامه محمّد باقر مجلسى (قدّس سرّه)، متوفّاى سال ۱۱۱۰ ق، شیخ حرّ عاملی و محدّث نوری، از این کتاب به نام «رسالة فی الرّجعة» نام برده اند.

توضیح: مرحوم شیخ حرّ عاملی و مرحوم محدّث نوری از آن به «رسالة فی الرّجعة» تعبیر کرده اند، ولی صاحب «الذّریعه» از آن به «اثبات الرّجعة» یاد نموده است. مصحّح بحارالانوار در شرح حال مرحوم علّامه مجلسی (قدّس سرّه) می نویسد: «این کتاب تاکنون به چاپ نرسیده است»، در حالی که این کتاب در سال ۱۰۷۸ ق، تألیف شده و در سال ۱۲۶۰ ق، در هندوستان به چاپ رسیده است، و اخیراً با تحقیقات آقای ابوذر بیدار در ۱۴۴ صفحۀ وزیری، تحت عنوان «رجعت» در تهران انتشار یافته است.

۵. «اثبات الرّجعة»، تألیف: مرحوم علّامۀ بزرگوار آقا جمال خوانسارى، متوفّاى

ص: ۵۰

سال ۱۱۲۵ ق.

۶. «اثبات الرّجعة»، تألیف: شیخ حسن بن سلیمان بن محمّد حلّى، صاحب كتاب «مختصر بصائر الدرجات» كه از شاگردان شهید اوّل و از محدّثین عالی قدر شیعه در قرن هشتم هجرى بوده است.

۷. «اثبات الرّجعة»، تألیف: آیة اللّه علّامه حسن بن یوسف بن مطهر حلّى، مشهور به علّامه حلّی، از علمای قرن هشتم، متوفّاى سال ۷۲۶ ق.

۸. «اثبات الرّجعة»، تألیف: شیخ نور الدین علی بن حسین بن عبد العالى، مشهور به محقّق کرکی، متوفّاى سال ۹۴۰ ق، از علماى نامى شیعۀ امامیه.

۹. «اثبات الرّجعة»، تألیف: میر محمّد عباس بن على اكبر موسوى تسترى، مفتى لكهنو، متوفّاى ۱۳۰۶ ق.

۱۰. «اثبات الرّجعة»، تألیف: ملّا سلطان محمود بن غلام على طبسى، از محدّثین عالی قدر قرن ۱۱ ق، و از شاگردان مرحوم علّامه مجلسى (قدّس سرّه).

۱۱. «اثبات الرّجعة»، تألیف: شیخ شرف الدّین یحیى بحرانى، شاگرد محقّق كركى و نایب او در یزد، و صاحب كتاب «اسامى المشایخ فى ذكر علماء الشیعة».

۱۲. «اثبات الرّجعة»، تألیف: میرزا حسن بن ملّا عبد الرزاق لاهیجی قمى، مؤلّف كتاب «شمع الیقین»، که آن را به فارسی نوشته است.

۱۳. «اثبات الرّجعة»، تألیف: شیخ محمّد رضا طبسى، متوفّاى ۱۴۰۵ ق، که در سال ۱۳۵۴ ق، در نجف اشرف به چاپ رسیده و به عربی و اردو نیز ترجمه شده است.

۱۴. «اثبات الرّجعة»، تألیف: شیخ سلیمان بن احمد آل عبد الجبار قطیفى، متوفّاى ۱۲۶۶ق.

۱۵. «اثبات الرجعه»، تألیف: حاج میرزا ولی الله اشراقی سرابی، متوفّاى ۱۳۹۰ ق، که

ص: ۵۱

در سال ۱۳۶۳ ق، در تبریز چاپ شده است.

۱۶. «اثبات الرّجعة»، تألیف: ابو محمّد فضل بن شاذان ازدی نیشابورى، از اعلام قرن ۳ هجری، متوفّاى سال ۲۶۰ ق، و از اصحاب حضرت جواد و حضرت هادى (سلام الله علیهما)، بوده و ۱۸۰ جلد کتاب پر ارج از خود به یادگار گذاشته، که سه جلد آن ها مربوط به رجعت است، ولی متأسّفانه از کتاب «اثبات الرّجعة» ایشان، تنها گزیدۀ آن به نام «منتخب اثبات الرّجعة» موجود است.

۱۷. «اثبات الرّجعة»، تألیف: علی آل محسن، چاپ اوّل، تهران، مشعر، ۱۰۳صفحه، جیبی، ۱۴۲۹ق.

۱۸. «احادیث الرّجعة»، تألیف: آیت الله سیّد حسن صدر، متوفّاى ۱۳۵۴ ق.

۱۹. «احیاء السنّة و اماتة البدعة»، در اثبات رجعت، تألیف: سید دلدار علی نصر آبادی نقوی، متوفّاى ۱۲۳۵ ق، که در هندوستان به چاپ رسیده است.

۲۰. «ارشاد الجهلة المصرّین على انكار الغیبة و الرّجعة» منسوب به مرحوم ملّا محمّد هاشم هروی خراسانى، از علماء و محدّثین قرن ۱۲ هجرى، عربی.

۲۱. «الامامیة و الرّجعة»، تألیف: میرزا عبد اللّه رزّاق همدانی، متوفّای۱۲۹۱ ق، ردّیه بر کتاب «اسلام و رجعت» نوشتۀ یكی از شاگردان شریعت سنگلجی، به نام فرید تنکابنی.

۲۲. «انیس المحجّة فی کیفیة الرّجعة»، تألیف: مرحوم آیت الله میرزا محمّد باقر بن شیخ حسین علی فقیه ایمانی اصفهانی، متوفّاى ۱۳۷۰ ق.

۲۳. «ایقاظ الامّة من الضّجعة فی اثبات الرّجعة»، تألیف: سید محمّد مهدی بن محمّد موسوی خوانساری کاظمی، متوفّاى ۱۳۹۱ ق، چاپ اوّل ۱۳۶۶ق، در بغداد.

۲۴. «الایقاظ من الهجعة بالبرهان على الرّجعة»، تألیف: مرحوم علّامه الشیخ محمّد بن

ص: ۵۲

الحسن الحرّ العاملی، صاحب «وسائل الشّیعه»، از علمای قرن ۱۱ قمری، عربی، چاپ اوّل ۱۳۸۱ق، قم، علمیّه،۴۳۲ص، وزیری، ترجمه به فارسی: احمد جنّتی، تصحیح سید هاشم رسولی محلاّتی، چاپ اوّل ۱۳۶۲شمسی، تهران، نوید، وزیری.

۲۵. «الایمان و الرّجعة»، تألیف: شیخ محمّد علی بن محمّد جواد شاه آبادی، (۱۲۵۳-۱۳۲۸ ش)، چاپ اوّل ۱۳۶۸ ق، سنگی، تهران، ۱۹۲ ص، رقعی، به همراه «الانسان و الفطرة»، عربی.

۲۶. «ایمان به رجعت اهل بیت (سلام الله علیهم)»، یا صفیر ولایت، شرح زیارت جامعۀ کبیره، تألیف: آیت الله سیّد محمّد ضیاء آبادی، تهران، ۸۵، پالتوئی، ۱۸ص، فارسی/عربی.

۲۷. «ایمان و رجعت»، تألیف: سید جلال الدین حسینی ارموی، معروف به محدّث ارموی، متوفّاى ۱۳۹۹ هجری، ۴ جلد، خطی، نسخۀ کتابخانۀ فرزند مؤلّف در تهران، فارسی.

۲۸. «ایمان و رجعت»، تألیف: سید احمد شبیری زنجانی، معروف به آقا سید احمد زنجانی، متوفّاى ۱۳۹۳ هجری، که در سال ۱۳۵۹ هجری تألیف کرده و یاوه گویی های عبدالوهّاب فرید تنکابنی را پاسخ گفته است.

۲۹. «بازگشت: نگاهی به مبحث رجعت»، تألیف: سیّد مجتبی حسینی، تهران، ۱۳۸۲ش، رقعی، ۱۸۸ص، فارسی.

۳۰. «بازگشت به دنیا در پایان تاریخ، تحلیل و بررسی مسئلۀ رجعت»، تألیف: خدامراد سلیمیان، قم، ۸۴ ش، رقعی، ۲۶۴ ص، فارسی.

۳۱. «بازگشت شهید در رجعت»، محمّد جواد خراسانی (متوفّای ۱۳۹۷ق)، متن پیاده شده از سخنرانی وی، فارسی.

ص: ۵۳

۳۲. «بحث حول الرّجعة»، تألیف: سید محمّد صدر، چاپ اوّل ۱۴۱۴ ق، بیروت، دار الاضواء، ۳۶ ص، جیبی، عربی.

۳۳. «برهان الشیعة فی اثبات الرّجعة»، تألیف: سید محمّد علی بن شرف الدین سنقری، چاپ اوّل ۱۳۶۹ ق، ۱۶۵ ص، در ردّ «کشف الحقّ»، محمّد بن جعفر گلپایگانی سنقری.

۳۴. «برهان الشّیعة فی اثبات الرّجعة»، تألیف: شیخ عباس علی شاهرودی، چاپ اوّل۱۳۵۴ ق، سنگی، تهران، ۵۶ ص، جیبی، اثبات امکان رجعت، وقوع آن در امّت های پیشین، بررسی سند روایات رجعت و دفع شبهات، فارسی.

۳۵. «بشارت الرّجعة یا بازگشت مردگان به دنیا»، تألیف: سید هبة اللّه بهشتی لاری، چاپ اوّل ۱۳۵۴شمسی، تهران، انتشارات گلی، ۱۷۶ ص، وزیری، فارسی، مؤلّف در این کتاب به اثبات رجعت به وسیلۀ علوم طبیعی و روان شناسی پرداخته است.

۳۶. «بشارة الفرج»، تألیف: ملّا محمّد بن عاشور کرمانشاهی تهرانی، معاصر فتحعلی شاه قاجار، صاحب کتاب «اعتذار الفقیر»، متوفّای۱۲۵۰هجری.

۳۷. «بعث الاموات قبل ظهور الحجّة»، تألیف: شیخ محمّد باقر بهاری همدانی(متوفّای۱۳۳۳ ق)، عربی.

۳۸. «بیان الفرقان»، تألیف: شیخ مجتبی قزوینی، متوفّاى ۱۳۸۷ هجری، چاپ اوّل۱۳۸۰ ق، مشهد، انتشارات توس،۳۲۰ ص، وزیری، فارسی، که جلد پنجم آن را تحت عنوان «غیبت و رجعت» به مسئلۀ رجعت اختصاص داده، شبهات مخالفان را پاسخ گفته است.

۳۹. «بیداری امّت در اثبات رجعت»، ترجمۀ کتاب: «ایقاظ الامّة من الضّجعة فی اثبات الرّجعة»، مترجم: ابوالقاسم سحاب، متوفّاى ۱۳۳۵شمسی، چاپ اوّل

ص: ۵۴

۱۳۳۱شمسی، تهران.

۴۰. «پاسخ نامۀ ازگلی»، تألیف: سید علی نقی بن محمّد سدهی اصفهانی، معروف به فیض الاسلام (متوفّای ۱۴۰۵ ق)، چاپ اوّل ۱۳۵۳ ق، تهران، کتابخانۀ ایران، ۸۴ص، رقعی، فاسی.

توضیح: این کتاب در پاسخ نامۀ عیسی ازگلی شمیرانی تهرانی، در اثبات رجعت با زبان ساده، و پاسخ اجمالی به انحرافات و شبهات شریعت سنگلجی است.

۴۱. «تحفة الشّیعة در اثبات رجعت و ظهور ائمّة (سلام الله علیهم)»، تألیف: حسین بن نصر الله ابن صادق الموسوی الحسینی الارومی، (متوفّای۱۳۶۹ ق)، حسین عرب باغی، (۱۲۵۶ -۱۳۲۹)، چاپ اوّل ۱۳۳۵ ق، تبریز، به همراه «التحفة المهدویّة»، رحلی؛ چاپ پنجم ۱۳۵۸ ش، قم، وزیری، فارسی.

۴۲. «تحفة اهل الایمان لصاحب العصر و الزّمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)»، تألیف: محمّد بن عبد علی بن محمّد بن عبدالجبّار (ق۱۳)، نسخۀ کتابخانۀ وزیری یزد، شمارۀ ۸۰۶، کتابت ۱۲۵۹ق، ۱۱۱ برگ، بحث در آیات و احادیث رجعت، عربی.

۴۳. «تفریح الكربة عن المنتقم لهم فى الرّجعة»، تألیف: سید محمود بن فتح اللّه حسینی كاظمى نجفی، متوفّاى سال ۱۰۸۵ ق، عربی، نویسنده از معاصرین مرحوم شیخ حرّ عاملی بوده، و مرحوم شیخ در مقدمۀ كتاب «الایقاظ»، به این كتاب و مؤلّف محترم آن اشاره نموده است.

۴۴. «تلازم بین رجعت و ولایت»، مؤلّف ناشناخته، نسخۀ کتابخانۀ مدرسۀ آیت الله گلپایگانی، در مجموعۀ شمارۀ ۳۱، بیان تلازم رجعت با ولایت امیر مؤمنان (سلام الله علیه) به سبک عرفانی، فارسی.

۴۵. «تناسخ و مقایسۀ آن با رجعت»، تألیف: ایرج حافظی(ق ۱۴)، پایان نامه کارشناسی

ص: ۵۵

ارشد دانشگاه قم، ۱۳۷۷ش، استاد راهنما دکتر محمّد ذبیحی خبیری، فارسی.

۴۶. «تنبیه الامة فی اثبات الرّجعة»، تألیف: شیخ محمّد رضا طبسی خراسانی نجفی (۱۲۸۲-۱۳۶۳ش، ۱۴۰۵ق)، چاپ اوّل ۱۳۴۵ق، نجف، چاپخانه الغری،۳۲ص، وزیری؛ چاپ دوّم ۱۳۵۴ق، نجف، ۴۸ص، رقعی، آیات و احادیث رجعت، امکان رجعت، کتابنامه رجعت، ضروری بودن اعتقاد به رجعت، فارسی.

۴۷. «تنبیه الامة فی اثبات الرّجعة»، تألیف: الشیخ محمّد رضا الطبسی الخراسانی النجفی، وفات ۱۴۰۵ ق، قطع وزیری، فارسی، که در سال ۱۳۵۴ ق، در نجف اشرف به چاپ رسیده است.

۴۸. «جامعة البیان فی رجعة صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)»، تألیف: علی بلادی بحرانی(۱۲۷۴-۱۳۴۰ ق)، نسخۀ کتابخانۀ شیخ محمّد صالح، خواهرزادۀ مؤلّف در قطیف، قصیده ای است در چهارصد بیت، عربی.

۴۹. «الجواهر المنضود فى اثبات الرّجعة الموعود»، تألیف: شیخ احمد بیان اصفهانى از فضلاى معاصر، متولّد سال ۱۳۱۴ق.

۵۰. «جوهر المقصود فی اثبات الرّجعة الموعود»، تألیف: احمد بن محمّد حسن بیان الواعظین اصفهانی(۱۳۱۴-۱۳۷۱ ق)، چاپ اوّل ۱۳۵۴ ق، تهران، فارسی.

۵۱. «الحجّة و الرّجعة»، تألیف: محمّد بن حسین بن مهدی مهدوی سعیدی لاهیجی (متوفّای۱۴۰۳ق)، عربی.

۵۲. «حذو النّعل بالنّعل»، تألیف: ابو محمّد فضل بن شاذان ازدی نیشابورى، از اعلام قرن سوّم هجری، متوفّاى سال ۲۶۰ ق، عربی.

۵۳. «حذو النّعل بالنّعل»، تألیف: شیخ صدوق ابو جعفر محمّد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، معروف به شیخ صدوق (متوفّای۳۸۱ ق)، عربی.

ص: ۵۶

توضیح: فضل بن شاذان و شیخ صدوق، عنوان کتابشان را از حدیث معروف رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) گرفته اند که می فرمایند: آنچه در امّت های پیشین واقع شده، مو به مو در این امّت نیز واقع خواهد شد. متن حدیث در بخش «رجعت در امّت اسلامی» آورده شده است.

۵۴. «حیاة الاموات بعد الموت»، تألیف: شیخ احمد بن ابراهیم بحرانى، متوفّاى سال ۱۱۳۱هجری، که پسرش در «لؤلؤ البحرین» از آن یاد کرده است.

۵۵. «حیات الاموات»، تألیف: آقا جمال الدّین محمّد بن آقا حسین خوانساری (متوفّای ۱۱۲۵ق)، فارسی.

توضیح: این اثر در سال ۱۱۰۶ قمری، برای شاه سلطان حسین صفوی، دربارۀ رجعت و بازگشت ائمّۀ اطهار (سلام الله علیهم) و گروهی از مؤمنان در عصر حضرت حجّت (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، تألیف شده است.

۵۶. «دحض البدعة من انکار الرّجعة»، تألیف: شیخ محمّد علی بن حسن علی حائری سنقری همدانی(معروف به سنقری)، متوفّاى ۱۳۷۸ق، چاپ اوّل ۱۳۵۴ق، نجف، ۶۴ص، وزیری، عربی.

توضیح: در این اثر مباحثی پیرامون اصل امامت و اثبات دوازده نفر بودن آنان و نصوص مربوط به امام منتظر (سلام الله علیه) و مسألۀ رجعت مطرح شده، و با استفاده از روایات و اقوال علمای شیعه و سنّی ضروری بودن رجعت را نزد شیعه به اثبات رسانده است، و در پایان کتاب نامه ای از کتب شیعه و سنّی در این باره ارائه داده است.

۵۷. «دعائم الدّین و کشف الرّیبة فی اثبات الکرّة والرّجعة»، تألیف: شیخ محمّد محسن بن عنایت الله مشهدی (قرن ۱۲)، عربی.

ص: ۵۷

۵۸. «دلائل الرّجعة، یا ایمان و رجعت»، این كتاب به نام میرزا غلامعلى عقیقى كرمانشاهى، منتشر شده، لكن به گفتۀ صاحب «الذّریعة» مؤلّف حقیقى آن، آقاى شیخ حسن علامى كرمانشاهى (۱۳۰۵-۱۳۹۴ ق)، فاضل معاصر است، چاپ اوّل ۱۳۲۳ ش،کرمانشاه، شرکت سعادت، ۱۳۹صفحه، فارسی، رقعی، كه نام خود را مستور داشته، و ردیّه ای است بر کتاب «اسلام و رجعت»، که و به تفاوت رجعت و تناسخ می پردازد.

۵۹. «الدّین و الرّجعة»، تألیف: محمّد حسن تبریزی، در ردّ کتاب «اسلام و رجعت» اثر شریعت سنگلجی، در زمینۀ اسناد احادیث رجعت، عربی.

۶۰. «الرّجعة»، تألیف: ابی نضر محمّد بن مسعود عیاشى سمرقندی، صاحب كتاب تفسیر معروف عیاشی، و از بزرگان شیعه در قرن ۳ هجری، و از معاصرین ثقة الاسلام شیخ كلینی (قدّس سرّه) بوده است.

۶۱. «الرّجعة»، تألیف: رئیس المحدّثین، محمّد بن على بن بابویه، مشتهر به «شیخ صدوق (قدّس سرّه)» متوفّاى سال ۳۸۱، و صاحب تألیفات كثیرة.

۶۲. «الرّجعة»، تألیف: حمد بن صالح بن طوق قطیفی، نسخۀ کتابخانۀ آیت الله مرعشی، رسالۀ دوازدهم از مجموعۀ شمارۀ ۲۳۵۸، به خط مؤلّف، عربی.

۶۳. «الرّجعة»، تألیف: ابو یحیی احمد بن داوود بن سعید فزاری جرجانی، (قرن سوّم) از مستبصرین و اصحاب امام هادی (سلام الله علیه)، عربی.

توضیح: ابو یحیی احمد بن داود بن سعید فزاری جرجانی، از عالمان بلند مرتبۀ تشیّع در قرن سوّم هجری است. او در گذشته از عالمان اهل سنّت بود و سپس به مذهب اهل بیت (سلام الله علیهم) گروید. وی در عصر امام هادی (سلام الله علیه) می زیسته و كتاب هایی در دفاع از مكتب تشیّع نوشته است. شیخ طوسی در رجال خود،

ص: ۵۸

وی را در شمار یاران امام هادی (سلام الله علیه) ذكر كرده است. محمّد بن طاهر خزاعی، والی خراسان دستور داد او را، به خاطر ردّ یک حدیث که به دروغ در مورد خلیفۀ دوّم گفته شده بود، هزار ضربه شلّاق بزنند، و سپس زبان و دست و پایش را قطع کنند و آن گاه به دار آویزند!

۶۴. «رجعت»، تألیف: ابراهیم ابراهیمی، قم، ۱۳۸۱ش، قطع پالتوئی، ص۷۲، فارسی.

۶۵. «رجعت»، نویسنده: علّامه محمّد باقر مجلسی (قدّس سرّه)، تحقیق: ابوذر بیدار، تهران، ۸۴ ص، وزیری، ۱۴۴ص، فارسی.

۶۶. «رجعت» تألیف: سید ابو الحسن رفیعی حکمی قزوینی (متوفّای ۱۳۹۵ق)، چاپ اوّل ۱۳۵۳، تهران، کتابفروشی اسلام، ۳۸ ص، جیبی، فارسی، در سال ۱۳۶۹ قمری، با عنوان «رجعت و معراج»، به ضمیمۀ هفت مقالۀ دیگر، و در سال ۱۳۸۹ قمری، با عنوان «رجعت پس از ظهور»، چاپ سوّم ۱۳۹۷ قمری، تهران، کتابفروشی اسلام، ۵۰ص، رقعی.

۶۷. «الرّجعة»، تألیف: عبد الكریم بهبهانی، چاپ اوّل، قم، مجمع جهانی اهل بیت (سلام الله علیهم)، ۲۵صفحه، رقعی، ۱۴۲۲ق.

۶۸. «رجعت»، تألیف: محمّد باقر بهبودی، چاپ اوّل ۱۳۵۷ش، تهران، معراجی، نسخۀ کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی، ۳۸ ص، فارسی.

۶۹. «رجعت»، تألیف: سلیمان بن محمّد گیلانی تنکابنی، قرن ۱۲، نگارش در سال ۱۰۸۹ قمری، عربی.

۷۰. «رجعت از دیدگاه اسلام و ادیان»، تألیف: استاد علی اكبر مهدی پور، چاپ اوّل، زاهدان، امور اهل سنّت بلوچستان، ۲۸صفحه، وزیری، ۱۳۷۹ش.

۷۱. «رجعت از دیدگاه عقل، قرآن و حدیث»، تألیف: حسن طارمی، چاپ اوّل

ص: ۵۹

۱۳۶۵ش، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۷۹ص، رقعی، زیر نظر جعفر سبحانی، فارسی.

۷۲. «رجعت از دیدگاه قرآن کریم و عترت (سلام الله علیهم)» حمید کردنژاد، ۱۳۴۱ ش، چاپ اوّل ۱۳۷۷ش، تهران، مؤسسۀ فرهنگی انتشاراتی سیمیا، ۱۲۱ ص.

۷۳. «رجعت از دیدگاه متکلّمان برجستۀ شیعی و رابطۀ آن با تناسخ»، تألیف: اصغر بهمنی، ۸۵ش، ۳۳۶ص، فارسی.

۷۴. «رجعت از نظر شیعه»، تألیف: شیخ نجم الدّین طبسی، چاپ اوّل ۱۳۵۹ ش،۱۴۰۰ ق، قم، ناشر مؤلّف، ۱۴۲ ص، جیبی، فارسی.

۷۵. «رجعت از نگاه عقل و دین»، تألیف: غلام رضا مغیثی، چاپ اوّل ۱۳۸۰ ش، قم، ۹۶ص، فارسی.

۷۶. «الرّجعة بین العقل والقرآن»، تألیف: حسن طارمی، تعریب: عبد الکریم محمود، چاپ اوّل ۱۴۰۷ ق، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۳۵ص، رقعی.

۷۷. «رجعت، بازگشت بزرگ در هنگام ظهور»، تألیف: حسین شهمیری، نسرین دمیرچی، تهران، ۸۶ش، رقعی، ۲۳۸ص، فارسی.

۷۸. «الرّجعة بین الظّهور و المعاد»، تألیف: شیخ محمّد سند، چاپ اوّل، قم، دار زین العابدین، ۲جلد در یک مجلد، ۵۴۴صفحه، وزیری، ۱۳۹۳ش، چاپ دوّم، اصفهان، بهار قلوب، ۲جلد، ۷۶۶صفحه، وزیری، ۱۳۹۳ش.

۷۹. «رجعت، حكومت خاندان رسالت»، تألیف: محمّد خادمی شیرازی، ترجمه به اردو: حافظ اقبال حسین جاوید، چاپ لاهور، انتشارات ولی عصر، ۲۷۲ص، رقعی، ۱۴۰۹ق.

۸۰. «رجعت در آثار علامۀ مجلسی (قدّس سرّه)»، تألیف: نعمت الله صفری فروشانی، جلد

ص: ۶۰

دوّم یادنامۀ علّامه مجلسی (قدّس سرّه)، به اهتمام مهدی مهریزی و هادی ربانی، تهران، وزارت ارشاد، چاپ اوّل ۱۳۷۹ش، فارسی.

۸۱. «رجعت در دولت كریمۀ اهل بیت (سلام الله علیهم)»، برگرفته از كتاب «حق الیقین» علّامه محمّد باقر مجلسی (قدّس سرّه)، متوفّای ۱۱۱۰ق، به كوشش: مرتضی جنتیان، چاپ اوّل، اصفهان، كانون پژوهش، ۱۰۰صفحه، وزیری، ۱۳۷۹ش.

۸۲. «الرّجعة عند آل محمّد»، تألیف: شیخ اسماعیل حریری، چاپ اوّل، بیروت، دار الولاء، ۱۹۲صفحه، وزیری، ۱۴۲۴ق.

۸۳. «الرّجعة، العودة الی الحیاة الدّنیا بعد الموت»، بی نا، بی تا، چاپ قم، مركز الرّسالة، ۱۰۷صفحه، رقعی.

۸۴. «الرّجعة فی مصادر الفریقین»، تألیف: نجم الدّین طبسی، چاپ اوّل، بیروت، دار الولاء، ۴۸صفحه، رقعی، ۱۴۲۷ق.

۸۵. «الرّجعة و احادیثها»، تألیف: فضل بن شاذان بن خلیل، ابن محمّد ازدی نیشابوری (متوفّای ۲۶۰ق) نسخۀ کتابخانۀ میرزا ابراهیم امین الواعظین اصفهانی، عربی.

توضیح: در این کتاب به ذکر روایات رجعت و ظهور و احوال امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) پرداخته و تا قرن ۱۱ وجود داشته، و سید محمّد بن محمّد میرلوحی حسینی موسوی سبزواری اصفهانی (۱۰۸۵ق) «کفایة المهتدی فی احوال المهدی (سلام الله علیه)» را در ترجمه، تفسیر و شرح چهل حدیث از این کتاب، نگاشته است.

۸۶. «الرّجعة و احادیثها المنقولة عن آل العصمة»، تألیف: سید احمد بن محسن، از احفاد میر احمد بن موسى الكاظم (سلام الله علیه)، از علماء قرن ۱۳ هجرى، عربی.

۸۷. «الرّجعة و الرّد علی اهل البدعة»، تألیف: حسن بن سلیمان بن خالد حلّی

ص: ۶۱

(قرن هشتم)، نسخۀ کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی، شمارۀ ۲۰۸۱، عربی.

۸۸. «الرّجعة و الظّهور»، تألیف: محمّد طبیب زاده، چاپ اوّل ۱۳۷۷ ق، اصفهان، عربی.

۸۹. «الرّجعة و ظهور الحجّة»، تألیف: سید میرزا محمّد مؤمن دوست محمّد استرآبادى، داماد مرحوم ملّا محمّد أمین استرآبادى، که مقیم مکّۀ معظمّه بود و پس از نوشتن این كتاب، در سال ۱۰۸۸ ق، در مکّه به شهادت رسید.

۹۰. «رجعت، یا بازگشت به جهان»، تألیف: محمّد رضا ضمیری، چاپ اوّل ۱۳۷۸ش، رقعی، ۸۰ص، تهران، فارسی.

۹۱. «رجعت یا بازگشت به دنیا پس از مرگ»، تألیف: محمّد حسین فصیحی، چاپ اوّل، زاهدان، امور اهل سنّت بلوچستان، ۲۶صفحه، وزیری، ۱۳۷۹ش.

۹۲. «رجعت، یا جامعه شناسی نجات»، تألیف: رجب خادمیان قزوینی، قزوین، ۱۳۷۹ش، رقعی، ۱۸۰ ص، فارسی.

۹۳. «رجعت، یا حیات دوباره، از دیدگاه عقل، قرآن و روایات»، تألیف: احمد علی طاهری ورسی، قم، ۸۶ش، وزیری، ۲۳۲ص، فارسی.

۹۴. «رجعت یا دولت کریمۀ خاندان وحی»، تألیف: محمّد خادمی شیرازی، چاپ اوّل ۱۳۶۵ ش۱۴۰۶ ق، تهران، مؤسسۀ نشر و تبلیغ، ۲۲۸ ص، وزیری، با مقدّمه و ویرایش استاد علی اکبر مهدی پور، فارسی.

۹۵. «رسالة فی اثبات الرّجعة»، تألیف: محمّد علی ربانی خوراسگانی، چاپ اوّل۱۳۸۱ ق، نجف، ۸۰۵ص، وزیری، به همراه «الهام ربانی» و چهار رسالۀ دیگر، عربی.

۹۶. «رسالة فى اثبات الرّجعة»، تألیف: ملّا محمّد بن هاشم سرابی تبریزى از علمای معاصر، این كتاب در سه جزء به طبع رسیده است.

ص: ۶۲

۹۷. «رسالة فی الرّجعة»، مؤلّف: ناشناخته،کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی، شماره ۹۷۳۶،کتابت ۱۲۸۰ق، عربی.

۹۸. «رسالة فی بقاء النفس و رجعتها بعد موت الجسد»، تألیف: احمد بن ابراهیم درازی بحرانی(متوفّای ۱۱۳۱ ق) ، عربی.

۹۹. «رسالة فی قتال اهل القبلة و انکار الرّجعة»، تألیف: عبد العزیز بن یحیی بن احمد بن عیسی جلودی، عربی.

۱۰۰. «رساله ای در بیان رجعت ائمّه (سلام الله علیهم)»، تألیف: حبیب الله شریف بن علی مدد کاشانی ساوجی(۱۲۶۲-۱۳۴۰ ق)، چاپ اوّل ۱۳۲۹ ش، به همراه «خواصّ الاسماء فی شرح الاسماء و اسرار الحسینیة»، و چاپ ۱۳۶۸ ق، وزیری، ترجمه به فارسی به کوشش احمد شریف زادۀ کاشانی.

۱۰۱. «رهبر گمشدگان فی اثبات الرّجعة»، تألیف: سید علی نقی بن محمّد سدهی اصفهانی، معروف به فیض الاسلام (متوفّای ۱۴۰۵ ق)، چاپ اوّل ۱۳۵۳، اصفهان، چاپ دوّم ۱۳۵۹، اصفهان، ۳۰۰ ص، فارسی.

۱۰۲. «ستارگان درخشان»، ترجمه ی: «الشّیعه و الرّجعة» به فارسی: سید محمّد میر شاه ولد، ج۱،چاپ دوّم ۱۳۷۱ ش، قم، مؤسسۀ انصاریان، ۵۱۸ ص، وزیری، ج۲، با نام «رجعت از نظر شیعه»،چاپ اوّل ۱۳۸۱ ق،۵۶۰ ص، وزیری، ج۲، با نام «رجعت از نظر شیعه»، چاپ دوّم ۱۳۷۶ ش، قم، دار النّشر اسلام.

۱۰۳. «سرّ مخزون در اثبات رجعت»، تألیف: علی صدرایی خویی، تبریز، رقعی، ۸۰ص، فارسی.

۱۰۴. «سیف الانتقام فی حکومة قائم آل محمّد (سلام الله علیهم)»، تألیف: ابراهیم بن محمّد باقر سخنور، نسخه: کتابخانۀ مؤلّف، ۵۰۵ ص، عربی.

ص: ۶۳

۱۰۵. «سیمای رجعت در آئینۀ قرآن، تأویل و تفسیر آیات رجعت در روایات معصومین (سلام الله علیهم)»،تألیف: علی مشکینی، تهران، ۸۶ش، جیبی، ۲۳۲ص، فارسی.

۱۰۶. «الشّموس المضیئة فی الغیبة و الظّهور و الرّجعة»، تألیف: علی سعادت پور (۱۳۰۵ ش)، چاپ اوّل ۱۴۱۶ق، ۱۳۷۴ش، تهران، پیام آزادی،۲۴۰ص، ترجمه به فارسی: محمّد جواد وزیری فرد، با نام: «ظهور نور» پژوهشی نو و مستند پیرامون وقایع دو غیبت امام، ظهور و رجعت، چاپ اوّل ۱۳۷۶ش، قم، تشیّع، ۲۹۶ص.

۱۰۷. «الشّیعة و الرّجعة»، تألیف: شیخ محمّد رضا طبسی خراسانی نجفی، مشهور به فاضل طبسی، ۱۴۰۵ق، چاپ اوّل ۱۳۷۴ق، نجف، چاپخانه حیدریّه.

توضیح: این کتاب تفصیل یافته کتاب «تنبیه الامّة فی اثبات الرّجعة» از همین مؤلّف است که در جلد اوّل «اخبار مهدی منتظر» را آورده و در جلد دوّم با ذکر هفتاد آیه و ذکر تواتر احادیث رجعت به «بیان اثبات رجعت» پرداخته است.

۱۰۸. «شیعه و اعتقاد به رجعت، در قرآن و حدیث»، تألیف: جلیل فلاح تفتی، یزد، وزیری، ۱۸۴ص، فارسی.

۱۰۹. «ظهور و رجعت در اسلام (اهل سنّت)، مسیحیّت، یهودیّت و آیین زردشت»، تألیف: علی سعادت پرور، مترجم: محمّد جواد وزیری فرد، دانشیاران ایران، شهر ری، ۸۷ش، وزیری، ۲۶۴ص، فارسی.

۱۱۰. «عصر شکوهمند رجعت»، تألیف: محمّد رضا اکبری، تهران، ۸۷ش، رقعی، ۳۰۴ص، فارسی.

۱۱۱. «عقیدۀ رجعت»، تألیف: سید محمّد عبادت تقوی، چاپ شده، اردو.

۱۱۲. «کتاب الرّجعة»، تألیف: حسن بن علی بن ابی حمزه بطائنی، عربی.

۱۱۳. «کتاب الرّجعة»، تألیف: احمد بن زین الدین احسایی (متوفّای ۱۲۴۱ ق)،

ص: ۶۴

چاپ اوّل ۱۳۹۰ ق، به فرمان محمّد علی شاه قاجار، به همراه کتاب «العصمة در کتاب جوامع الحکمه» چاپ ۱۳۹۲ ق، کربلا، ۲۸۰ ص، وزیری؛ چاپ اوّل ۱۹۹۳ م، ۱۴۱۴ ق، و در بیروت، الدار العالمیه،۲۳۰ ص، وزیری، مصوّر ،افست از روی چاپ ۱۳۹۲ ق،عربی.

۱۱۴. «کتاب رجعت چهارده حدیث، از ولادت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) تا رجعت ائمّه (سلام الله علیهم)»، تألیف: محمّد باقر بن محمّد تقی مجلسی (قدّس سرّه)، محقّق: سیّد حسن موسوی، ۱۳۸۲ش، وزیری، فارسی.

۱۱۵. «الکرّة و الرّجعة فی اثبات الرّجعة بالبیان العصری» تألیف: سید محمّد صادق بن باقر بن محمّد موسوی هندی، چاپ اوّل، نجف اشرف، با رعایت اختصار به برخی از آیات رجعت پرداخته است، عربی.

۱۱۶. «کلید واژۀ آیات رجعت در قرآن کریم»، تألیف: سید محمّد جعفر روضاتی، قم، رسالت، وزیری، فارسی/عربی، (كتاب حاضر).

۱۱۷. «مجالس شب های شنبه» بیانات آیت الله العظمی حاج سید تقی طباطبایی قمی (رحمة الله علیه)، در جلسات شب های شنبه، پیرامون مسئلۀ رجعت (۱۳۰۱ ش)، به قلم عباس حاجیانی رشتی ،چاپ اوّل ۱۳۷۱ش،۱۴۱۶ ق، قم.

۱۱۸. «محاضرات فی الرّجعة»، تألیف: سید علی الحسینی الصدر، انتشارات دارالعلوم، بئرالعبد، لبنان.

۱۱۹. «مختصر اثبات الرّجعة»، تألیف: فضل بن شاذان بن خلیل ازدی نیشابوری (متوفّای ۲۶۰ق)، تلخیص سیّد بهاء الدین علی بن غیاث الدین عبد الکریم بن عبد الحمید نیلی (متوفّای ۷۹۰ق) چاپ اوّل ۱۴۰۹ق، قم، مؤسسۀ آل البیت، وزیری.

ص: ۶۵

۱۲۰. «مسئلۀ رجعت»، مجموعه رسائل و مقالات فلسفی، به کوشش غلام حسین رضانژاد، چاپ اوّل ۱۳۶۷ ش، تهران، الزهرا، فارسی.

۱۲۱. «مسئلۀ رجعت از دید قرآن و سنّت و عقل»، تألیف: سیّد محمّد علی موحّد ابطحی اصفهانی (متوفّای ۱۳۸۱ ش)، چاپ نشده است، فارسی.

۱۲۲. «مسئلۀ رجعت و ظهور در آیین زردشت»، تألیف: صادق هدایت (۱۲۸۱-۱۳۳۰ش)، چاپ اوّل ۱۹۴۴م، ۱۳۲۳ش، تهران، چاپخانۀ فرهنگ، ۱۲۸ص، جیبی.

۱۲۳. «مسئلة فی الرّجعة»، تألیف: شیخ مفید ابی عبد الله محمّد بن محمّد بن نعمان عکبری (متوفّای ۴۱۳ ق)، نسخۀ کتابخانۀ آیت الله مرعشی، عربی.

۱۲۴. «مناهج الوصول فی تفسیر آیات الاصول»، مؤلّف ناشناخته، درپایان باب چهارم به صورت مفصّل به اثبات رجعت در نزد شیعه پرداخته است، عربی.

۱۲۵. «مهدی (سلام الله علیه) و مسئلۀ رجعت»، تألیف: سیّد ابو الحسن مولانا (۱۳۰۳ ش)، چاپ اوّل ۱۳۷۵ ش، تبریز، نور ولایت، فارسی.

۱۲۶. «النّجعة فی اثبات الرّجعة»، تألیف: سید علی نقی بن ابو الحسن نقوی لکهنوی(۱۳۲۳-۱۴۰۸ ق)، چاپ اوّل ۱۳۵۴ ق، لکهنو، عربی.

۱۲۷. «النّجعة فی الرّجعة»، تعریب رسالۀ فارسی شیخ محمّد رضا طبسی، ترجمه به عربی: سید محسن نواب رضوی لکهنوی (متوفّای۱۳۸۹ ق)، چاپ اوّل ۱۳۵۵ ق، نجف، چاپخانه الغری،۴۰ ص، وزیری.

۱۲۸. ترجمه به اردو: سیّد علی بن محمّد باقر رضوی کشمیری لکهنوی.

۱۲۹. «نور الابصار فی رجعة اهل بیت النّبی المختار»، تألیف: محمّد بن عیسی بن محمّد علی بن حیدر شروگی(شروقی) مجیراوی نجفی، متوفّای ۱۳۳۳ق، كه در سال ۱۳۲۰ق، به تألیف آن پرداخته است.

ص: ۶۶

130. «نور الانوار در آثار ظهور و رجعت ائمّۀ اطهار (سلام الله علیهم)»، تألیف: علی اصغر بروجردی(1231-1332ق)، چاپ اوّل 1328ق، تهران، کتابچی،362ص، وزیری، فارسی.

عنایت خویش قرار داده اند، و این بار نیز مقدمۀ این كتاب را، با قلم محققّانه و عالمانۀ خویش، مزیّن فرموده اند، كارشناس مباحث امامت و مهدویّت، جناب استاد، علّامه حاج شیخ علی اكبر مهدی پور دام بقائه، تقدیر و تشكّر فراوان نمایم، و از درگاه خداوند متعال، برای ایشان، و همۀ خدمت گزاران آستان ملک پاسبان حضرت بقیة الله الاعظم ارواحنا لتراب مقدمه الفداء، آرزوی صحّت و عافیت و طول عمر با عزّت، نمایم.

۸ ربیع الثّانی ۱۴۴۶ ق

میلاد حضرت امام حسن عسکری (سلام الله علیه)

قم مقدّسه _ سید محمّد جعفر روضاتی

ص: ۶۸

عکس

ص: 69

ص: ۷۰

فَقَالَ ابْنُ الْكَوَّاءِ: وَ مَا ذَاكَ ثُمَّ أَمَاتَهُمْ فَكَأَنَّهُمْ، فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (سلام الله علیه): لَا، وَیلَكَ! أَ وَ لَیسَ قَدْ أَخْبَرَ اللهُ فِی كِتَابِهِ حَیثُ یقُولُ: «وَ ظَلَّلْنا عَلَیكُمُ الْغَمامَ وَ أَنْزَلْنا عَلَیكُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوى»، فَهَذَا بَعْدَ الْمَوْتِ إِذْ بَعَثَهُمْ وَ أَیضاً مِثْلُهُمْ یا ابْنَ الْكَوَّاءِ الْمَلَأُ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ حَیثُ یقُولُ اللهُ عزّ و جلّ: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ خَرَجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقالَ لَهُمُ اللهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْیاهُمْ»(۱)، وَ قَوْلُهُ أَیضاً فِی عُزَیرٍ حَیثُ أَخْبَرَ اللهُ عزّ و جلّ فَقَالَ: «أَوْ كَالَّذِی مَرَّ عَلى قَرْیةٍ وَ هِی خاوِیةٌ عَلى عُرُوشِها قالَ أَنَّى یحْیی هذِهِ اللهُ بَعْدَ مَوْتِها فَأَماتَهُ اللهُ»(۲)، وَ أَخَذَهُ بِذَلِكَ الذَّنْبِ مِائَةَ عامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ وَ رَدَّهُ إِلَى الدُّنْیا، «فَقالَ كَمْ لَبِثْتَ فَقالَ لَبِثْتُ یوْماً أَوْ بَعْضَ یوْمٍ قالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عامٍ»(۳)، فَلَا تَشُكَّنَّ یا ابْنَ الْكَوَّاءِ فِی قُدْرَةِ اللهِ عزّ و جلّ.(۴)

از اصبغ بن نباته نقل است كه گفت: حضرت امیر المؤمنین علی (سلام الله علیه) به ابن کوّاء فرمودند: از هرچه که می خواهی سؤال کن، ابن کوّاء گفت: گروهی از یاران شما گمان می کنند که پس از مرگ دوباره زنده می شوند و قبل از برپایی قیامت به دنیا باز می گردند.

حضرت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) فرمودند: بله! شما در مقابل این سخن چه گفتی؟ گفت: هیچ کدام از سخنان آن ها را نپذیرفتم و به آن ها گفتم: به هیچ سخنی از سخنان شما اعتقاد ندارم؛ حضرت علی (سلام الله علیه) فرمودند: وای بر تو! خداوند گروهی را به

ص: ۷۲

خاطر گناهانی که مرتکب شده بودند، به گرفتاری هایی مبتلا کرد و قبل از فرا رسیدن اجل و عمر حتمی که بر ایشان معیّن کرده بود، آن ها را می راند و سپس آن ها را زنده کرد و به دنیا بازگرداند تا از باقی مانده روزی خود استفاده کنند و پس از آن دوباره بمیرند.

چون سخن بر ابن کوّاء گران آمد و آن را نپذیرفت، پس امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) سخن را ادامه دادند و برای اثبات مطلب فرمودند: وای بر تو! ای ابن کوّاء! می دانی که در قرآن آمده است: «حضرت موسی هفتاد نفر از مردان بنی اسرائیل را برای میقات ما انتخاب کرد...» سپس حضرت موسی (سلام الله علیه) با آن گروه رفت تا هنگام بازگشت به بنی اسرائیل، شهادت دهند که حضرت موسی با خدا سخن گفته است، ولی وقتی آنان این واقعه را مشاهده کردند، باز منکر شدند و به موسی (سلام الله علیه) گفتند: «به تو ایمان نمی آوریم مگر خدا را با چشم ببینیم»، در این حال خداوند متعال آن ها را عذاب کرد و همگی را به هلاکت رساند و بعد زنده کرد: «سپس بعد از مرگ شما را زنده کردیم» و همچنین، ای پسر کوّاء! خداوند (عزّ و جلّ) در قرآن داستان گروهی از بنی اسرائیل را ذکر کرده است که به فرمان الهی مردند و دوباره زنده شدند. و داستان عزیر را ذکر کرده است که او صد سال مرد و دوباره زنده شد، پس ای پسر کوّاء! در زنده شدن مردگان بعد از مرگ و بازگشت آن ها به دنیا قبل از برپایی قیامت، تردید مکن، زیرا خداوند (عزّ و جلّ) بر هر چیزی قدرت و توانایی دارد.

۲_ فَقَالَ الرِّضَا (سلام الله علیه): إِنَّ كَلِيمَ اللَّهِ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ (سلام الله علیه) عَلِمَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَعَزُّ أَنْ يُرَى بِالْأَبْصَارِ، وَ لَكِنَّهُ لَمَّا كَلَّمَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَرَّبَهُ نَجِيّاً، رَجَعَ إِلَى قَوْمِهِ، فَأَخْبَرَهُمْ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ كَلَّمَهُ وَ قَرَّبَهُ وَ نَاجَاهُ، فَقَالُوا: «لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ»، حَتَّى نَسْتَمِعَ كَلَامَهُ كَمَا سَمِعْتَ، وَ كَانَ الْقَوْمُ سَبْعَمِائَةِ أَلْفِ رَجُلٍ، فَاخْتَارَ مِنْهُمْ سَبْعِينَ أَلْفاً، ثُمَّ اخْتَارَ مِنْهُمْ سَبْعَةَ آلَافٍ، ثُمَّ اخْتَارَ

ص: ۷۳

مِنْهُمْ سَبْعَمِائَةٍ، ثُمَّ اخْتَارَ مِنْهُمْ سَبْعِينَ رَجُلًا لِمِيقَاتِ رَبِّهِمْ، فَخَرَجَ بِهِمْ إِلَى طُورِ سَيْنَاءَ، فَأَقَامَهُمْ فِي سَفْحِ الْجَبَلِ، وَ صَعِدَ مُوسَى إِلَى الطُّورِ وَ سَأَلَ اللَّهَ تَعَالَى أَنْ يُكَلِّمَهُ وَ يُسْمِعَهُمْ كَلَامَهُ، فَكَلَّمَهُ اللَّهُ تَعَالَى ذِكْرُهُ وَ سَمِعُوا كَلَامَهُ مِنْ فَوْق وَ أَسْفَل وَ يَمِين وَ شِمَال وَ وَرَاء وَ أَمَام، لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَحْدَثَهُ فِي الشَّجَرَةِ، وَ جَعَلَهُ مُنْبَعِثاً مِنْهَا، حَتَّى سَمِعُوهُ مِنْ جَمِيعِ الْوُجُوهِ، فَقَالُوا: «لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ»، بِأَنَّ هَذَا الَّذِي سَمِعْنَاهُ كَلَامُ اللَّهِ، حَتَّى نَرَى اللَّهَ جَهْرَةً، فَلَمَّا قَالُوا: هَذَا الْقَوْلَ الْعَظِيمَ وَ اسْتَكْبَرُوا وَ عَتَوْا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِمْ صَاعِقَةً فَأَخَذَتْهُمْ بِظُلْمِهِمْ، فَمَاتُوا، فَقَالَ مُوسَى: يَا رَبِّ! مَا أَقُولُ لِبَنِي إِسْرَائِيلَ إِذَا رَجَعْتُ إِلَيْهِمْ؟! وَ قَالُوا إِنَّكَ ذَهَبْتَ بِهِمْ فَقَتَلْتَهُمْ، لِأَنَّكَ لَمْ تَكُنْ صَادِقاً فِيمَا ادَّعَيْتَ مِنْ مُنَاجَاةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِيَّاكَ، فَأَحْيَاهُمُ اللَّهُ وَ بَعَثَهُمْ مَعَهُ.(الحدیث)(۱)

حضرت امام علی بن موسی الرّضا (سلام الله علیه) فرمودند: حضرت موسى كليم الله (سلام الله علیه) مى دانست كه خداوند برتر از اين است كه با چشم ديده شود، لكن وقتى خداوند با او سخن گفت، و او را به خود نزديک كرده، با او نجوا كرد، موسى (سلام الله علیه) نزد قوم خود برگشت، و به آنان اطّلاع داد كه خداوند (عزّ و جلّ) با او سخن گفته، و او را به خود نزديک كرده، و با او نجوا نموده است، در اين موقع آنان گفتند: «لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ» (تو را تصديق نمى كنيم) مگر اينكه، همان طور كه تو صداى خدا را شنيدى، ما هم بشنويم، و آن مردم، هفتصد هزار نفر بودند، موسى (سلام الله علیه) از بين آنان هفتاد هزار نفر برگزيد، سپس از بينشان، هفت هزار نفر را انتخاب كرد، سپس هفتصد تن و در آخر هفتاد نفر از بنی اسرائيل را براى زمان و موعدى كه خدا معيّن كرده بود، برگزيد و آنان را به كوه سينا آورد، و در پائين كوه متوقّف نمود، و خود به بالاى كوه رفت، و از خداوند تبارک و

ص: ۷۴

تعالى خواست كه با او سخن بگويد، و سخن خود را به گوش آنان برساند.

خداوند متعال هم با او سخن گفت و آنان نيز سخن خدا را از بالا و پائين، چپ و راست، پشت سر و روبرو شنيدند، زيرا خداوند آن صدا را در درخت ايجاد نمود، و از آن پراكنده اش كرد، به گونه اى كه آنان صدا را از تمام اطراف شنيدند، ولى گفتند: قبول نمى كنيم كه آنچه شنيديم كلام خدا باشد، مگر اينكه آشكارا خدا را ببينيم، و زمانى كه چنين سخن بزرگى بر زبان راندند، و تكبّر و سركشى نمودند، خداوند (عزّ و جلّ) صاعقه اى بر آنان فرستاد، و صاعقه آنان را به خاطر ظلمشان از بين برد.

حضرت موسى (سلام الله علیه) به خداوند عرضه داشت: خداوندا! وقتى من نزد بنى اسرائيل برگردم، به آن ها چه جوابى بدهم؟ آن ها مى گويند: تو اين هفتاد نفر را با خود بردى و آن ها را كشتى، چون دروغ گفته بودى كه خدا به نجوا با تو سخن گفته است، من چه جوابى به آنان بدهم؟ لذا، خداوند آنان را زنده كرد و به همراه موسى (سلام الله علیه) فرستاد.

ص: ۷۵

شماره: 2

الْمَوْتى وَ يُرِيكُمْ آياتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ».(۱)

جناب على بن ابراهیم قمى در تفسیر این آیه، از ابن ابى عمیر، از برخى از كسانى كه از آنان حديث نقل مى كند، نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند: یكى از نیكان و علماى بنى اسرائیل زنى را خواستگارى كرد، زن جواب مثبت داد، سپس پسر عموى آن مرد كه مرد فاسق و نالایقى بود خواستگارى كرد، وى را رد كردند، لذا بر پسر عموى خویش حسد برد، و در كمینش نشست تا بى خبر او را كشت، و جنازه را نزد حضرت موسى (علیه السلام) آورده گفت: پسر عموى مرا كشته اند؟

حضرت موسی (سلام الله علیه) فرمود: چه كسی او را كشته است؟ گفت: نمى دانم، در بنى اسرائیل هم قتل جرم بزرگى بشمار مى رفت، بستگانش گردآمده شروع به گریه و شیون كردند.

حضرت موسى (سلام الله علیه) فرمود: خداوند دستور می دهد (براى پیدا كردن قاتل) گاوى را بكشید ...

سپس به حضرت موسى (علیه السلام) وحى شد: بگو قسمتى از بدن گاو را به مقتول بزنند و از او بپرسند: قاتل تو كیست؟ پس آن ها دُم گاو را به او زدند و پرسیدند: چه کسی ترا كشت؟ گفت: فلانی پسر فلانی، که پسر عموی من است، این است كه خداوند می فرماید: «قسمتى از آن را به وى بزنید، این طور خدا مردگان را زنده مى كند، و آیات خود را به شما می نماید شاید به عقل آئید».

ص: ۷۷

جَمِيعاً، فَمَاتُوا مِنْ سَاعَتِهِمْ وَ صَارُوا رَمِيماً يَلُوحُ وَ كَانُوا عَلَى طَرِيقِ الْمَارَّةِ، فَكَنَسَتْهُمُ الْمَارَّةُ، فَنَحَّوْهُمْ وَ جَمَعُوهُمْ فِي مَوْضِعٍ، فَمَرَّ بِهِمْ نَبِيٌّ مِنْ أَنْبِيَاءِ بَنِي إِسْرَائِيلَ، يُقَالُ لَهُ «حِزْقِيلُ»، فَلَمَّا رَأَى تِلْكَ الْعِظَامَ بَكَى وَ اسْتَعْبَرَ، وَ قَالَ: يَا رَبِّ! لَوْ شِئْتَ لَأَحْيَيْتَهُمُ السَّاعَةَ كَمَا أَمَتَّهُمْ، فَعَمَرُوا بِلَادَكَ وَ وَلَدُوا عِبَادَكَ وَ عَبَدُوكَ مَعَ مَنْ يَعْبُدُكَ مِنْ خَلْقِكَ.

فَأَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَيْهِ: أَ فَتُحِبُّ ذَلِكَ؟ قَالَ: نَعَمْ، يَا رَبِّ! فَأَحْيِهِمْ، قَالَ: فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ: أَنْ قُلْ: كَذَا وَ كَذَا، فَقَالَ الَّذِي أَمَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَقُولَهُ؛ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): وَ هُوَ الِاسْمُ الْأَعْظَمُ، فَلَمَّا قَالَ حِزْقِيلُ ذَلِكَ الْكَلَامَ نَظَرَ إِلَى الْعِظَامِ يَطِيرُ بَعْضُهَا إِلَى بَعْضٍ، فَعَادُوا أَحْيَاءً يَنْظُرُ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ، يُسَبِّحُونَ اللَّهَ عَزَّ ذِكْرُهُ وَ يُكَبِّرُونَهُ وَ يُهَلِّلُونَهُ، فَقَالَ حِزْقِيلُ عِنْدَ ذَلِكَ: أَشْهَدُ أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْ ءٍ قَدِيرٌ، قَالَ عُمَرُ بْنُ يَزِيدَ: فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): فِيهِمْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ.(۱)

از عمر بن یزید نقل است كه گفت: به نقل بعضی حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه)، و به نقل بعضی دیگر حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه)، در تفسیر این آیه: «مگر قصۀ آنان را كه هزاران نفر بودند و از بیم مرگ از وطن بیرون رفتند، خداوند به آنان فرمود بمیرید، سپس همه را زنده كرد، ندانستى؟» فرمودند: اینان هفتاد هزار خانوار، و اهل یكى از شهرهاى شام بودند، گاه گاهی در شهرشان طاعون مى آمد، و ثروتمندان كه قدرت داشتند، چون مطلب را حس می كردند، از شهر بیرون می رفتند، و فقرا كه توانائى نداشتند می ماندند، و در نتیجه طاعون زده در میان باقى مانده ها بیشتر بود، از این رو همه تصمیم گرفتند وقتى كه آثار طاعون را مشاهده كردند، به انفاق از شهر بیرون روند.

ص: ۷۹

این دفعه كه احساس طاعون كردند، همه از ترس مرگ بیرون رفتند، مدّتى در شهرها می گشتند، تا به خرابه اى رسیدند كه اهلش همه هجرت كرده بودند، و طاعون همه را نابود كرده بود، پس در آنجا پیاده شدند.

وقتی كه بارها را بر زمین گذاشتند، خداوند امر فرمود: بمیرید! همه در یک ساعت مُردند، و كم كم پوسیدند، چون در راه عابرین بودند همه را در محلّى جمع كردند.

یكى از پیامبران بنى اسرائیل به او حزقیل می گفتند، از آنجا عبور كرد، این وضع را كه دید، گریه كرد و اشكش جارى شد، و گفت: پروردگارا! ای كاش همان طور كه اینان را می راندى اكنون زنده شان می كردى، تا شهرها را آباد كنند، و نسلها را به وجودآورند، و مثل سایر بندگان تو را بپرستند و عبادت کنند.

از جانب خداوند وحى شد: می خواهى آن ها را زنده كنم! عرض كرد: آرى! خطاب شد: چنین و چنان بگو، و آن كلمات اسم اعظم بود، چون به زبان جارى كرد دید استخوان ها به جانب یكدیگر پرواز كردند و به هم پیوستند، و همه زنده شدند، و بنا كردند به یكدیگر نگریستن، و سبحان اللّه، و اللّه اكبر، و لا إله الّا اللّه گفتن، در این هنگام جناب حزقیل (سلام الله علیه) گفت: می دانم كه خدا بر هر چیز توانا است، عمر بن یزید گفت: حضرت صادق (سلام الله علیه) فرمودند: این آیه دربارۀ این ها نازل شده است.

ص: ۸۰

شماره: 4

۱_ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْكَوَّاءِ الْيَشْكُرِيَّ، قَامَ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، فَقَالَ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! إِنَّ أَبَا الْمُعْتَمِرِ تَكَلَّمَ آنِفاً بِكَلَامٍ لَا يَحْتَمِلُهُ قَلْبِي، فَقَالَ: وَ مَا ذَاكَ؟ قَالَ: يَزْعُمُ أَنَّكَ حَدَّثْتَهُ أَنَّكَ سَمِعْتَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) يَقُولُ: إِنَّا قَدْ رَأَيْنَا أَوْ سَمِعْنَا بِرَجُلٍ أَكْبَرَ سِنّاً مِنْ أَبِيهِ؛ فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه): فَهَذَا الَّذِي كَبُرَ عَلَيْكَ؟ قَالَ: نَعَمْ، فَهَلْ تُؤْمِنُ أَنْتَ بِهَذَا وَ تَعْرِفُهُ؟ فَقَالَ: نَعَمْ، وَيْلَكَ! يَا ابْنَ الْكَوَّاءِ! افْقَهْ عَنِّي أُخْبِرْكَ عَنْ ذَلِكَ إِنَّ عُزَيْراً خَرَجَ مِنْ أَهْلِهِ وَ امْرَأَتُهُ فِي شَهْرِهَا وَ لَهُ يَوْمَئِذٍ خَمْسُونَ سَنَةً، فَلَمَّا ابْتَلَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَنْبِهِ وَ أَمَاتَهُ «مِائَةَ عامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ»، فَرَجَعَ إِلَى أَهْلِهِ وَ هُوَ ابْنُ خَمْسِينَ سَنَةً، فَاسْتَقْبَلَهُ ابْنُهُ وَ هُوَ ابْنُ مِائَةِ سَنَةٍ، وَ رَدَّ اللَّهُ عُزَيْراً فِي السِّنِّ الَّذِي كَانَ بِهِ.(۱)

از اصبغ بن نباته نقل است که گفت: عبدالله بن ابی بکر یشکری نزد حضرت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) رفت و گفت: ای امیرالمؤمنین! ابوالمعتمر اندکی پیش کلامی گفت که دلم تحمل آن را ندارد! حضرت فرمودند: مگر چه گفت؟ عرض کرد: او می پندارد که شما به او فرموده اید که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیده اید که فرمودند: ما دیده ایم یا شنیده ایم احوال مردی را که سنّش از پدرش بزرگ تر است!

امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) فرمودند: آیا این امر بر تو گران آمده؟ عرض کرد: بله، آیا شما به این سخن اطمینان داشته و آن را می پذیرید؟ حضرت فرمودند: بله، وای بر تو! ای ابن کوّاء! از من بشنو و بفهم تا تو را از آن مطّلع سازم، عزیر نبی از نزد اهل و عیال خود خارج شد، در ماهی که زنش در آستانۀ وضع حمل بود و عزیر نبی پنجاه سال داشت، پس هنگامی که خداوند او را به سبب نافرمانی اش مبتلا ساخت و صد سال او را میراند، سپس او را زنده نمود و به نزد اهلش برگشت، در حالی که پنجاه سال داشت، پس پسرش به پیشواز او آمد، در حالی که صد سال داشت و خدا عزیر را به سِنّی که داشت (همان پنجاه

ص: ۸۲

سال) برگرداند.

۲_ رُوِيَ أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، قَالَ: إِنَّ عُزَيْراً خَرَجَ مِنْ أَهْلِهِ وَ امْرَأَتُهُ حَامِلَةٌ وَ لَهُ خَمْسُونَ سَنَةً، فَأَمَاتَهُ اللَّهُ «مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ»، فَرَجَعَ إِلَى أَهْلِهِ هُوَ ابْنُ خَمْسِينَ سَنَةً، فَكَانَ ابْنُهُ أَكْبَرَ مِنْهُ، وَ ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ.(۱)

از حضرت امیرالمؤمنین على (سلام الله علیه) روایت است که فرمودند: جناب «عزیر» وقتى از نزد عائله اش خارج شد، همسرش باردار بود، و خود او در سن پنجاه سالگى بود، تا خدا او را صد سال میراند و پس از آن، زنده كرد، پس برگشت به سوى اهلش به همان سن پنجاه سالگى، در حالى كه پسرش به سن صد سالگى رسیده بود، و پسرش پنجاه سال از خودش بزرگتر بود! و این، یکی از آیات خداوند است.

ص: ۸۳

شماره: 5

مِنْهُنَّ جُزْءاً»، فَقَطِّعْهُنَّ وَ اخْلِطْهُنَّ كَمَا اخْتَلَطَتْ هَذِهِ الْجِيفَةُ فِي هَذِهِ السِّبَاعِ الَّتِي أَكَلَ بَعْضُهَا بَعْضاً، فَخَلَّطَ ثُمَّ جَعَلَ عَلَى كُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً، «ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْياً»، فَلَمَّا دَعَاهُنَّ أَجَبْنَهُ وَ كَانَتِ الْجِبَالُ عَشَرَةً.(۱)

از ابو بصیر نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند: هنگامی که حضرت ابراهیم (سلام الله علیه) ملکوت آسمان ها و زمین را مشاهده نمود، ... تا آنجا که راوی گفت: پس از آن، حضرت ابراهیم (سلام الله علیه) نگاهى كرد و در ساحل دریا، مردارى را دید كه نیمى از آن در آب و نیمى از آن در خشكى قرار دارد، و حیوانات دریا را دید كه مى آیند و نیمۀ او را كه در دریا قرار دارد مى خورند و سپس بازمى گردند و به یک دیگر حمله مى كنند و هم را مى خورند و آن گاه درندگان خشكى مى آیند و از آن مى خورند و آن ها هم به یک دیگر یورش مى برند و یک دیگر را مى خورند.

ابراهیم (سلام الله علیه) از آنچه دید در شگفت شد و گفت: «رَبِّ أَرِنِي كَیفَ تُحْي الْمَوْتى»، یعنی: چگونه در روز معاد حیواناتى را زنده مى كنى، كه یک دیگر را خورده اند؟

«قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلى وَ لكِنْ لِیطْمَئِنَّ قَلْبِي»، یعنى همچنان كه همه چیز را به چشم مى بینم، این حقیقت را نیز به چشم خود بنگرم، «قالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّیرِ فَصُرْهُنَّ إِلَیكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلى كُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً»، یعنى: چهار پرنده را بگیر، آن ها را قطعه قطعه كن و با یكدیگر درهم آمیز، چنانچه گوشت این مردار در تن این درندگان كه یكدیگر را خورده اند درهم آمیخته.

و او چنین كرد، «ثُمَّ اجْعَلْ عَلى كُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً ثُمَّ ادْعُهُنَّ یأْتِینَكَ سَعْیاً»،

ص: ۸۵

سپس آن گوشت های درهم آمیخته را به چهار قسمت تقسیم کن و هر قسمت را بر فراز کوهی بگذار، سپس آن ها را صدا بزن، و چون ابراهیم (سلام الله علیه) آن ها را صدا زد، زنده شدند و به نزدش آمدند، و تعداد آن كوه ها، ده بود.

۲_ عَنْ عَلِيِّ بْنِ محمّد بْنِ الْجَهْمِ قَالَ: حَضَرْتُ مَجْلِسَ الْمَأْمُونِ وَ عِنْدَهُ الرِّضَا عَلِيُّ بْنُ مُوسَى (سلام الله علیهما)، فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ: یا ابْنَ رَسُولِ اللهِ! أَ لَیسَ مِنْ قَوْلِكَ أَنَّ الْأَنْبِیاءَ مَعْصُومُونَ؟ قَالَ: بَلَي، ... إلی أن قال:

فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ: فَأَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِ إِبْرَاهِیمَ: «رَبِّ أَرِنِي كَیفَ تُحْي الْمَوْتى قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلى وَ لكِنْ لِیطْمَئِنَّ قَلْبِي».

قَالَ الرِّضَا (سلام الله علیه): إِنَّ اللهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى كَانَ أَوْحَى إِلَى إِبْرَاهِیمَ (سلام الله علیه) أَنِّي مُتَّخِذٌ مِنْ عِبَادِي خَلِیلًا إِنْ سَأَلَنِی إِحْیاءَ الْمَوْتَى أَجَبْتُهُ، فَوَقَعَ فِی نَفْسِ إِبْرَاهِیمَ (سلام الله علیه) أَنَّهُ ذَلِكَ الْخَلِیلُ، فَقَالَ: «رَبِّ أَرِنِي كَیفَ تُحْي الْمَوْتى قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلى وَ لكِنْ لِیطْمَئِنَّ قَلْبِي»، عَلَى الْخُلَّةِ، «قالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّیرِ فَصُرْهُنَّ إِلَیكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلى كُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً ثُمَّ ادْعُهُنَّ یأْتِینَكَ سَعْیاً وَ اعْلَمْ أَنَّ اللهَ عَزِیزٌ حَكِیمٌ».

فَأَخَذَ إِبْرَاهِیمُ (سلام الله علیه) نَسْراً وَ بَطّاً وَ طَاوُساً وَ دِیكاً، فَقَطَّعَهُنَّ وَ خَلَطَهُنَ ثُمَّ جَعَلَ عَلَى كُلِّ جَبَلٍ مِنَ الْجِبَالِ الَّتِي حَوْلَهُ، وَ كَانَتْ عَشَرَةً مِنْهُنَّ جُزْأً، وَ جَعَلَ مَنَاقِیرَهُنَّ بَینَ أَصَابِعِهِ، ثُمَّ دَعَاهُنَّ بِأَسْمَائِهِنَّ، وَ وَضَعَ عِنْدَهُ حَبّاً وَ مَاءً، فَتَطَایرَتْ تِلْكَ الْأَجْزَاءُ بَعْضُهَا إِلَى بَعْضٍ، حَتَّى اسْتَوَتِ الْأَبْدَانُ وَ جَاءَ كُلُّ بَدَنٍ حَتَّى انْضَمَّ إِلَى رَقَبَتِهِ وَ رَأْسِهِ.

فَخَلَّى إِبْرَاهِیمُ (سلام الله علیه) عَنْ مَنَاقِیرِهِنَّ فَطِرْنَ، ثُمَّ وَقَعْنَ فَشَرِبْنَ مِنْ ذَلِكَ الْمَاءِ، وَ الْتَقَطْنَ مِنْ ذَلِكَ الْحَبِّ، وَ قُلْنَ: یا نَبِی اللهِ! أَحْییتَنَا أَحْیاكَ اللهُ، فَقَالَ إِبْرَاهِیمُ (سلام الله علیه): بَلِ اللهُ

ص: ۸۶

«یُحْیي وَ یُمِیتُ وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَی ءٍ قَدِیرٌ»(۱)، قَالَ الْمَأْمُونُ: بَارَكَ اللهُ فِیكَ، یا أَبَا الْحَسَنِ!(الحدیث)(۲)

على بن محمّد بن الجهم گفت: در مجلس مأمون حاضر شدم در زمانی كه حضرت على بن موسى (سلام الله علیهما) در نزد مأمون بودند، مأمون به آن جناب عرض كرد: ای پسر رسول خدا! آیا این قول شما نیست، كه انبیاء معصوم هستند؟ حضرت فرمودند: بله، قول من است، ... تا آنجا که راوی گفت:

مأمون عرض كرد: خداوند تو را اجر خیر دهد، اى فرزند رسول خدا! خبر دهید مرا از قول ابراهیم (علیه السلام) که گفت: «رَبِّ أَرِنِي كَیفَ تُحْي الْمَوْتى قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلى وَ لكِنْ لِیطْمَئِنَّ قَلْبِي»، حضرت فرمودند: خداوند به ابراهیم (سلام الله علیه) وحى فرمود كه: من براى خودم، از میان بندگانم، دوستى را انتخاب خواهم كرد، كه حتّى اگر از من بخواهد، مرده ها را زنده كنم، این كار را براى او خواهم كرد.

پس ابراهیم (سلام الله علیه) به دلش الهام شد كه او، آن دوست و خلیل است، لذا عرض كرد: خدایا! به من نشان بده كه چگونه مرده ها را زنده مى كنى، خداوند فرمود: آیا تو ایمان ندارى؟ عرض كرد: چرا، ولى به خاطر اینكه قلبم آرام گیرد، یعنى نسبت به خلیل بودنم، خداوند فرمود: چهار پرنده را بگیر، آن ها را تكّه تكّه كن، سپس بر هر كوهى، بخشى از آن ها را قرار ده، آنگاه آن ها را بخوان، به سرعت خود را به تو می رسانند، و بدان خداوند

ص: ۸۷

عزیز و حكیم است.

پس ابراهیم (سلام الله علیه)، یک كركس، یک طاوس، یک مرغابى و یک خروس گرفته، ذبح كرد، و سپس آن ها را تكّه تكّه نمود، و اجزای آن ها را با هم مخلوط كرد، و سپس هر بخشى از این اجزاء مخلوط شده را، بر كوهى از ده كوه اطراف خود قرار داد، و آنگاه منقار آن ها را به دست گرفت، و هر كدام را با نامشان صدا زد، و مقدارى دانه و آب، نزد خود گذاشته بود، آن اجزاء به سوى یکدیگر پرواز كردند، و به هم متّصل شدند، و بدن ها كامل شد، و هر بدنى به سوی سر خود حرکت کرد، و به آن پیوست، سپس ابراهیم (سلام الله علیه) منقار آن ها را از دست خود رها نمود، و آن ها پرواز كردند، و سپس فرود آمدند، و از آن آب و دانه ها خوردند، و گفتند: اى پیامبر خدا! تو ما را زنده كردى، خدا تو را زنده بدارد.

ابراهیم (سلام الله علیه) فرمود: بلكه خداوند «زنده می كند و مى میراند، و اوست كه بر هر كاری تواناست»؛ مأمون عرض كرد: آفرین بر شما، ای ابا الحسن!

ص: ۸۸

دوّم: پسر پیرزنی بود، كه حضرت عیسى (سلام الله علیه) جنازۀ او را بر دوش مردم دید، كه با تابوت می برند، پس دعایی كرد، و او زنده شد، و از دوش مردم پایین آمد، و لباس پوشید، و به خانه برگشت، و بعداً صاحب فرزند شد.

سوّم: دخترى ده ساله را، كه یک روز پس از مردن زنده ساخت، تا به خانۀ خود برگشت و شوهر كرد و بچه دار شد.

چهارم: سام بن نوح، كه اسم اعظم خدا را خواند، و دعا كرد، و زنده شد، سپس حضرت عیسى (سلام الله علیه) به او گفت: باید بمیرى، وى شرط كرد كه خدا مرا از سكرات موت و رنج جان كندن در امان نگهدارد، عیسى (سلام الله علیه) در این باره دعایی نمود و دعایش مستجاب شد.(۱)

۲- عَنْ عَبْدِ الْحَمِيدِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ، عَنْ مُهَاجِرٍ الْأَسَدِيِّ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) قَالَ: مَرَّ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ (سلام الله علیهما) عَلَى قَرْيَةٍ قَدْ مَاتَ أَهْلُهَا وَ طَيْرُهَا وَ دَوَابُّهَا، فَقَالَ: أَمَا إِنَّهُمْ لَمْ يَمُوتُوا إِلَّا بِسَخْطَةٍ، وَ لَوْ مَاتُوا مُتَفَرِّقِينَ لَتَدَافَنُوا.

فَقَالَ الْحَوَارِيُّونَ: يَا رُوحَ اللَّهِ! وَ كَلِمَتَهُ ادْعُ اللَّهَ أَنْ يُحْيِيَهُمْ، لَنَا فَيُخْبِرُونَا مَا كَانَتْ أَعْمَالُهُمْ فَنَجْتَنِبَهَا؛ فَدَعَا عِيسَى (سلام الله علیه) رَبَّهُ، فَنُودِيَ مِنَ الْجَوِّ أَنْ نَادِهِمْ، فَقَامَ عِيسَى (سلام الله علیه) بِاللَّيْلِ عَلَى شَرَفٍ مِنَ الْأَرْضِ، فَقَالَ: يَا أَهْلَ هَذِهِ الْقَرْيَةِ! فَأَجَابَهُ مِنْهُمْ مُجِيبٌ لَبَّيْكَ يَا رُوحَ اللَّهِ وَ كَلِمَتَهُ! فَقَالَ: وَيْحَكُمْ! مَا كَانَتْ أَعْمَالُكُمْ؟ قَالَ: عِبَادَةُ الطَّاغُوتِ، وَ حُبُّ الدُّنْيَا، مَعَ خَوْفٍ قَلِيلٍ وَ أَمَلٍ بَعِيدٍ، وَ غَفْلَةٍ فِي لَهْوٍ وَ لَعِبٍ.

فَقَالَ: كَيْفَ كَانَ حُبُّكُمْ لِلدُّنْيَا؟ قَالَ: كَحُبِّ الصَّبِيِّ لِأُمِّهِ، إِذَا أَقْبَلَتْ عَلَيْنَا فَرِحْنَا وَ

ص: ۹۰

سُرِرْنَا، وَ إِذَا أَدْبَرَتْ عَنَّا بَكَيْنَا وَ حَزِنَّا، قَالَ: كَيْفَ كَانَتْ عِبَادَتُكُمْ لِلطَّاغُوتِ؟ قَالَ: الطَّاعَةُ لِأَهْلِ الْمَعَاصِي، قَالَ: كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ أَمْرِكُمْ؟ قَالَ: بِتْنَا لَيْلَةً فِي عَافِيَةٍ وَ أَصْبَحْنَا فِي الْهَاوِيَةِ، فَقَالَ: وَ مَا الْهَاوِيَةُ؟ فَقَالَ: سِجِّينٌ، قَالَ: وَ مَا سِجِّينٌ؟ قَالَ: جِبَالٌ مِنْ جَمْرٍ تُوقَدُ عَلَيْنَا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، قَالَ: فَمَا قُلْتُمْ وَ مَا قِيلَ لَكُمْ؟ قَالَ: قُلْنَا رُدَّنَا إِلَى الدُّنْيَا فَنَزْهَدَ فِيهَا، قِيلَ لَنَا كَذَبْتُمْ، قَالَ: وَيْحَكَ! كَيْفَ لَمْ يُكَلِّمْنِي غَيْرُكَ مِنْ بَيْنِهِمْ؟ قَالَ: يَا رُوحَ اللَّهِ! إِنَّهُمْ مُلْجَمُونَ بِلِجَامٍ مِنْ نَارٍ بِأَيْدِي مَلَائِكَةٍ غِلَاظٍ شِدَادٍ، وَ إِنِّي كُنْتُ فِيهِمْ، وَ لَمْ أَكُنْ مِنْهُمْ، فَلَمَّا نَزَلَ الْعَذَابُ عَمَّنِي مَعَهُمْ، فَأَنَا مُعَلَّقٌ بِشَعْرَةٍ عَلَى شَفِيرِ جَهَنَّمَ، لَا أَدْرِي أُكَبْكَبُ فِيهَا أَمْ أَنْجُو مِنْهَا، فَالْتَفَتَ عِيسَى (سلام الله علیه) إِلَى الْحَوَارِيِّينَ، فَقَالَ: يَا أَوْلِيَاءَ اللَّهِ! أَكْلُ الْخُبْزِ الْيَابِسِ، بِالْمِلْحِ الْجَرِيش، وَ النَّوْمُ عَلَى الْمَزَابِلِ، خَيْرٌ كَثِيرٌ مَعَ عَافِيَةِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ.(۱)

از مهاجر اسدی نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند: روزی حضرت عیسی (سلام الله علیه) همراه حوّاریون در سیر و سیاحت خود، به روستایی رسیدند. در آنجا متوجّه شدند اهالی روستا و پرندگان و حیوانات، به طور کلّی مرده اند. حضرت عیسی (سلام الله علیه) به همراها ن خود فرمود: معلوم است كه اینها به عذاب عمومی خداوند مبتلا گردیده اند، اگر به تدریج مرده بودند جنازۀ مردگان را به خاک می سپردند؛ حوّاریون گفتند: ای روح خدا! از خداوند بخواه تا اینان را زنده سازد، تا علّت عذابی که بر سر آن ها فرود آمده را برای ما بیان کنند، تا ما از کرداری که موجب عذاب الهی شود، دوری جوییم.

ص: ۹۱

حضرت عيسی (سلام الله علیه) از درگاه خداوند خواست تا آن ها را زنده نماید، از جانب آسمان به او ندا شد: آنان را صدا بزن.

حضرت عیسی (سلام الله علیه) شب هنگام بر بالای تپّه ای رفت و با صدای بلند گفت: ای مردم روستا! در این حال یک نفر از آن ها زنده شد و گفت: بله، ای روح خدا! حضرت عیسی (سلام الله علیه) رو به او کرد و فرمود: وای بر شما! کردار شما چگونه بوده؟ فرد زنده شده گفت: چهار چیز ما را به عذاب الهی مبتلا نمود: ۱_ اطاعت از طاغوت، ۲_ دلبستگی به دنیا، ۳_ آرزوی دور و دراز، ۴_ سرگرمی به بازی های دنیا.

حضرت عيسي (سلام الله علیه) فرمود: دلبستگی شما به دنیا چه اندازه بود؟ او گفت: همانند علاقه ای که کودک به مادرش دارد، هنگامی که دنیا به ما روی می آورد، شاد می شدیم، و وقتی که دنیا به ما پشت می کرد، گریه می نمودیم.

حضرت عيسی (سلام الله علیه) فرمود: طاغوت را چگونه می پرستیدید؟ او جواب داد: از گناهکاران پیروی می کردیم.

حضرت عيسی (سلام الله علیه) فرمود: عاقبت، کارتان چگونه پایان یافت؟ عرض كرد: شبی با خوشی به سر بردیم، و صبح آن، در «هاویه» بودیم.

حضرت فرمود: هاویه چیست؟ گفت: «سجّین» است. فرمود: سجّین چیست؟ گفت: سجّین کوه های گداخته به آتش است، که تا روز قیامت بر ما می افروزند. حضرت عيسی (سلام الله علیه) فرمود: وقتی به هلاکت رسیدید چه گفتید و مأموران الهی به شما چه گفتند؟ گفتیم: ما را به دنیا برگردانید تا کارهای نیک انجام دهیم و زاهد و پارسا شویم، پس به ما گفته شد: دروغ می گویید. حضرت عيسی (سلام الله علیه) فرمود: وای بر شما! چرا غیر از تو شخص دیگری از این هلاک شدگان با من سخن نگفت؟ آن مرد گفت: ای روح خدا! دهان تمامی آن ها با دهنۀ آتشین بسته شده است و آن ها به دست فرشتگان خشن

ص: ۹۲

گرفتار می باشند، و من در میان آن ها زندگی می کردم، ولی از آن ها نبودم، (گنهکار نبودم) تا اينكه زمان عذاب الهی فرا رسید و مرا نیز فرا گرفت، اکنون به تار مویی در لبۀ پرتگاه دوزخ آویزان می باشم، نمی دانم که به دوزخ واژگون می شوم یا نجات می یابم؟

حضرت عيس (سلام الله علیه) به حوّاریون رو کرد و فرمود: ای اولیای خدا! خوردن نان خشک با نمک زبر و خوابیدن بر خاشاک های آلوده، اگر همراه با عافیت و سلامتی در دنیا و آخرت باشد، بهتر است.

ص: ۹۳

شماره: 7

لَتَنْصُرُنَّ وَصِيَّهُ، وَ سَيَنْصُرُونَهُ جَمِيعاً. (الحدیث)(۱)

از جناب ابوحمزه ثمالی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) فرمودند: حضرت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) فرمودند: همانا خداوند تبارک و تعالی، احد واحد است و در یگانگی خود متفرّد است، سپس خداوند کلامی فرمود که تبدیل به نور شد و از آن نور، حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) را آفرید و من و ذریّه ام را نیز از آن، خلق نمود، سپس کلامی فرمود که تبدیل به روح شد و خدا آن روح را در آن نور سکونت داد و آن را در ابدان ما ساکن نمود، پس ما روح الله و کلمات الله هستیم، پس به وسیلۀ ما بر خلق خود احتجاج نمود، پس ما پیوسته در سایه ای سبز بودیم، جایی که از خورشید و ماه و شب و روز خبری نبود و چشمی نبود که بجنبد، ما خدا را عبادت و تقدیس و تسبیح می کردیم و این امر قبل از خلقت مخلوقات و گرفتن پیمانِ ایمان از پیامبران و نصرت و یاری برای ما بود و این همان معنای سخن خداوند (عزّ و جلّ) می باشد که فرمود: «وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ میثاقَ النَّبِیِّینَ لَما آتَیْتُکُمْ مِنْ کِتابٍ وَ حِکْمَةٍ ثُمَّ جاءَکُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ»، یعنی به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ایمان بیاورید و وصیّ و جانشین او را یاری نمایید و به زودی همگی شما او را یاری خواهید کرد.

۲_ عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُسْكَانَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللهِ (سلام الله علیه) فِی قَوْلِهِ: «وَ إِذْ أَخَذَ اللهُ مِیثاقَ النَّبِیینَ لَما آتَیتُكُمْ مِنْ كِتابٍ وَ حِكْمَةٍ ثُمَّ جاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ

ص: ۹۵

وَ لَتَنْصُرُنَّهُ»، قَالَ: مَا بَعَثَ اللهُ نَبِيّاً مِنْ لَدُنْ آدَمَ إِلَى عِیسَى (سلام الله علیه) إِلَّا أَنْ یرْجِعَ إِلَى الدُّنْیا فَینْصُرَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (سلام الله علیه)، وَ هُوَ قَوْلُهُ: «لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ»، یعْنِی رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، «وَ لَتَنْصُرُنَّهُ»، یعْنِی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِین (سلام الله علیه).(۱)

جناب على بن ابراهیم قمی (قدّس سرّه)، در تفسیرش، از عبد اللّه بن مسكان نقل مى كند كه حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «هنگامى كه خدا از پیمبران پیمان گرفت كه این كتاب و حكمتى را كه به شما دادم، اگر پیامبرى سویتان آمد و آنچه نزد شما است تصدیق كرد باید به وى ایمان آرید و یاریش كنید»، فرمودند: از زمان حضرت آدم (علیه السلام)، تا كنون، خداوند هیچ پیامبرى را نفرستاده، جز این كه به دنیا برمى گردد، و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) را یارى مى كند، و تأویل آیه چنین است كه: «لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ»، یعنی باید به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ایمان آورید، «وَ لَتَنْصُرُنَّهُ»، یعنی و امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) را یارى نمایید. (و این در زمان رجعت محقّق خواهد شد. ان شاء الله تعالی)

ص: ۹۶

شماره: 8

قَالَ: فَقُلْتُ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ: «كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ»(۱)، أَ فَرَأَيْتَ مَنْ قُتِلَ لَمْ يَذُقِ الْمَوْتَ؟ فَقَالَ: لَيْسَ مَنْ قُتِلَ بِالسَّيْفِ كَمَنْ مَاتَ عَلَى فِرَاشِهِ، إِنَّ مَنْ قُتِلَ لَا بُدَّ أَنْ يَرْجِعَ إِلَى الدُّنْيَا حَتَّى يَذُوقَ الْمَوْتَ.(۲)

از زراره نقل است که گفت: کراهت داشتم (خجالت می کشیدم) که از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) دربارۀ رجعت سؤالی بپرسم، پس مسأله ای لطیف طرح نمودم، تا در ضمن پاسخ آن، به خواستۀ خود برسم، پس عرض کردم: فدایتان شوم! مرا از حال شخصی خبر دهید، که اگر کشته شود، آیا مرده به شمار می آید؟

حضرت فرمودند: خیر، مردن، مردن است، و کشته شدن، کشته شدن است.

زراره گفت: سپس به آن حضرت عرض کردم: هیچ کس کشته نشده، مگر اینکه بمیرد، پس حضرت فرمودند: ای زراره! فرمایش خداوند متعال، از گفتۀ تو صحیح تر است، و او در قرآن میان آن دو (یعنی كشته شدن و مردن) تفاوت قائل شده است، آنجا که فرموده: «أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ»، و فرموده: «وَ لَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لإِلَى اللهِ تُحْشَرُونَ»، ای زراره! اینگونه که شما می گویی نیست، مردن، مردن است، و کشته شدن، کشته شدن است. همانا خداوند (عزّ و جلّ) می فرماید: «إِنَّ اللهَ اشْتَرى مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یقاتِلُونَ فِي سَبِیلِ اللهِ فَیقْتُلُونَ وَ یقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیهِ حَقًّا»، یعنى: خداوند جان ها و اموال مؤمنین را از آن ها می خرد تا در عوض به آن ها بهشت بدهد، آن ها در راه خدا جهاد می كنند و دشمنان خدا را می كشند، و خود

ص: ۹۸

كشته می شوند این وعدۀ راست خداوند است.

زراره می گوید: عرض كردم: خداوند در آیۀ دیگر می فرماید: «كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ»، یعنى: هر كس مرگ را مى چشد، آیا می فرمائید كسى كه كشته مى شود مرگ را نمى چشد؟ حضرت فرمودند: كسى كه با شمشیر در راه خدا كشته مى شود، با آن كسی كه در بسترش جان می دهد یكسان نیست، كسى كه كشته مى شود، به ناچار می باید به دنیا برگردد، (و مجدداً زندگى كند و بعد بمیرد) تا مزّۀ مرگ را بچشد.

توضیح: با توجّه به روایت فوق، این بازگشت به دنیا، که همان رجعت است، مخصوص شهدایی است که در راه خدای متعال جهاد کرده، جانشان را تقدیم حق نموده اند، پس آن ها دوباره بازمی گردند و زندگی می کنند و از نعمت ها بهره مند شده و سپس مرگ را می چشند و می میرند.

ص: ۹۹

شماره: 9

حضرت فرمودند: مقصود از راه خدا و «سبیل اللَّه»، حضرت علىّ (سلام الله علیه) و فرزندان او مى باشند، پس كسى كه در راه ولایت او كشته شود، در راه خدا كشته شده، و هر مؤمنى كه به این آیه ایمان داشته باشد، كشته شدنى دارد و مرگى، اگر كشته شده باشد، زنده شود، (رجعت نماید) تا بمیرد، و اگر مرده باشد، زنده شود تا كشته گردد.

توضیح: با توجّه به این آیۀ شریفه، برای مؤمنان لازم می آید که هم به مرگ طبیعی بمیرند و هم در راه خدا به قتل برسند و این نمی شود مگر این که پس از این که در زندگی دنیا مردند یا کشته شدند، دو باره به زندگی بازگردند تا حالت دیگر را تجربه نمایند.

این رجعت فقط برای مؤمنان به آیۀ مذکور است و با توجّه به توضیحی که امام (سلام الله علیه) در بارۀ قتل در راه خدا می دهند و آن را به قتل در راه حضرت علی (سلام الله علیه) و فرزندانشان (سلام الله علیهم) تفسیر می کنند و نیز با در نظر داشتن سایر روایات این باب، روشن می شود که مقصود، همان مؤمنان خالص مد نظر می باشد.

ص: ۱۰۱

شماره: 10

فَقَالَ: قَوْلُهُ: «وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ إِلَّا لَیؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ»، وَ اللهِ! إِنِّي لَأَمُرُّ بِالْیهُودِي وَ النَّصْرَانِي فَتُضْرَبُ عُنُقُهُ، ثُمَّ أَرْمَقُهُ بِعَینِي، فَمَا أَرَاهُ یحَرِّكُ شَفَتَیهِ حَتَّى یَخْمُدَ.

فَقُلْتُ: أَصْلَحَ اللهُ الْأَمِیرَ، لَیسَ عَلَى مَا تَأَوَّلْتَ.

قَالَ: كَیفَ هُوَ؟ قُلْتُ: إِنَّ عِیسَى یَنْزِلُ قَبْلَ یَوْمِ الْقِیامَةِ إِلَى الدُّنْیا، فَلَا یبْقَى أَهْلُ مِلَّةِ یهُودِيٍّ وَ لَا غَیرِهِ إِلَّا آمَنَ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَ یصَلِّي خَلْفَ الْمَهْدِی (سلام الله علیه).

قَالَ: وَیحَكَ! أَنَّى لَكَ هَذَا وَ مِنْ أَینَ جِئْتَ بِهِ؟

فَقُلْتُ: حَدَّثَنِي بِهِ محمّد بْنُ عَلِيّ بْنِ الْحُسَینِ بْنِ عَلِيّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیهم).

فَقَالَ: جِئْتَ وَ اللهِ! بِهَا مِنْ عَینٍ صَافِیةٍ.(۱)

از شهر بن حوشب نقل است كه گفت: حجّاج به من گفت: یک آیه در قرآن مرا خسته كرده، گفتم: ای امیر! آن كدام آیه است؟

گفت: این آیه: «وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ إِلَّا لَیؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ»، هیچ یک از اهل كتاب نیستند مگر اینكه ایمان مى آورند به او قبل از مرگش، گفت: من دستور مى دهم گردن یک یهودى یا نصرانى را بزنند، بعد با دقّت تماشا مى كنم، هرگز لب هاى خود را تكان نمى دهد، تا موقعى كه مى میرد و چیزى نمى گوید، كه معلوم شود ایمان آورده باشد.

گفتم: خدا امیر را خیر دهد، آن طور كه تو تأویل كرده اى نیست، پرسید: پس چگونه است؟

ص: ۱۰۴

گفتم: حضرت عیسى (سلام الله علیه) قبل از قیامت به دنیا فرود خواهد آمد، احدى از ملّت ها، چه یهودى و چه دیگران، نمى ماند، مگر اینكه به او ایمان مى آورد، و او پشت سر حضرت مهدى (سلام الله علیه)، نماز خواهد خواند.

گفت: واى بر تو! از كجا این مطلب را كشف نموده اى، و از چه كسی استفاده كرده اى؟ گفتم: این مطلب را محمّد بن على بن حسین بن على بن ابى طالب (سلام الله علیهم) برایم نقل نموده، گفت: به خدا قسم! از سرچشمۀ پاكى گرفته ای.

ص: ۱۰۵

سلطنت زمان رجعت را.

ص: ۱۰۷

عَظِیمٌ؟ قَالَ: نَعَمْ یا جَابِرُ! إِنَّ مُلْكَنَا أَعْظَمُ مِنْ مُلْكِ سُلَیمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ سُلْطَانَنَا أَعْظَمُ مِنْ سُلْطَانِهِ، ثُمَّ رَجَعَ وَ دَخَلْنَا الْكُوفَةَ وَ دَخَلْتُ خَلْفَهُ إِلَى الْمَسْجِدِ، فَجَعَلَ یَخْطُو خُطُوَاتٍ وَ هُوَ یقُولُ: لَا، وَ اللهِ! لَا فَعَلْتُ، لَا، وَ اللهِ! لَا كَانَ ذَلِكَ أَبَداً.

فَقُلْتُ: یا مَوْلَای! لِمَنْ تُكَلِّمُ وَ لِمَنْ تُخَاطِبُ وَ لَیسَ أَرَى أَحَداً، فَقَالَ: یا جَابِرُ! كُشِفَ لِي عَنْ بَرَهُوتَ فَرَأَیتُ شَنْبَوَیْهِ وَ حَبْتَرَ، وَ هُمَا یُعَذَّبَانِ فِي جَوْفِ تَابُوتٍ فِي بَرَهُوتَ، فَنَادَیانِي: یا أَبَا الْحَسَنِ! یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ! رُدَّنَا إِلَى الدُّنْیا نُقِرَّ بِفَضْلِكَ وَ نُقِرَّ بِالْوَلَایةِ لَكَ؛ فَقُلْتُ: لَا، وَ اللهِ! لَا فَعَلْتُ، لَا، وَ اللهِ! لَا كَانَ ذَلِكَ أَبَداً، ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ الْآیةَ: «وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ»، یا جَابِرُ! وَ مَا مِنْ أَحَدٍ خَالَفَ وَصِيّ نَبِي إِلَّا حُشِرَ أَعْمَى یتَكَبْكَبُ فِي عَرَصَاتِ الْقِیامَةِ.(۱)

از جابر بن عبدالله انصارى نقل است كه گفت: حضرت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) را خارج كوفه دیدم، به دنبال آن حضرت رفتم تا اینكه رسیدند به قبرستان یهودیان، در وسط قبرستان صدا زدند: اى یهود! از درون قبور جواب دادند: لبیک! لبیک! ای سرور ما!

حضرت فرمودند: عذاب را چگونه دیدید؟ جواب دادند: به خاطر مخالفت ما با تو، مانند مخالفتى كه ما با هارون كردیم، و هر كسى مخالف تو باشد تا روز قیامت در عذاب است، سپس حضرت فریادى زدند، كه نزدیک بود آسمان زیر و رو شود، من از ترس بیهوش شدم.

تا به هوش آمدم، دیدم امیر المؤمنین (سلام الله علیه) بر تختى از یاقوت قرمز نشسته اند، و بر سر تاجى از جواهر دارند، و لباس هاى عالى سبز و زرد پوشیده، و چهرۀ ایشان مثل

ص: ۱۰۹

ماه می درخشد؛ عرض کردم: آقا این سلطنت بزرگى است! حضرت فرمودند: آرى،ای جابر! قدرت و فرمانروائى ما از سلیمان بن داود بزرگتر است، و سلطنت ما از سلطنت او بالاتر.

پس از آن با امیر المؤمنین (سلام الله علیه) برگشتیم و داخل كوفه شدیم، من پشت سر آن حضرت وارد مسجد شدم، امام (سلام الله علیه) هر گام بر می داشتند مى فرمودند: نه به خدا انجام نمی دهم، نه به خدا چنین كاری هرگز نخواهد شد.

عرض كردم: ای سرورم! با چه كسى صحبت می كنید و حرف می زنید، من كه كسى را نمى بینم؟

حضرت فرمودند: ای جابر! برهوت برایم آشكار شد، «شنبویه» و «حبتر» را دیدم كه در درون تابوت در عذاب بودند، مرا صدا زدند كه: ای ابا الحسن! ای امیر المؤمنین! اگر ما را به دنیا برگردانید، اقرار به برتری تو می كنیم، و ولایت تو را مى پذیریم، گفتم: نه، به خدا! نخواهم كرد، هرگز چنین كاری نخواهد شد، بعد، این آیه را تلاوت فرمودند: «وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ»، ای جابر! هیچ كس با وصی پیامبری مخالفت نكرد، مگر آنكه كور برانگیخته می شود، و در عرصه های قیامت با صورت بر زمین می افتد.

ص: ۱۱۰

لِوَاءَهُ وَ لَيَدْفَعَنَّهُ إِلَى قَائِمِنَا مَعَ سَيْفِهِ، ثُمَّ إِنَّا نَمْكُثُ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ مَا شَاءَ اللَّهُ.

ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ يَخْرُجُ مِنْ مَسْجِدِ الْكُوفَةِ عَيْناً مِنْ دُهْنٍ وَ عَيْناً مِنْ لَبَنٍ وَ عَيْناً مِنْ مَاءٍ، ثُمَّ إِنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) يَدْفَعُ إِلَيَّ سَيْفَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فَيَبْعَثُنِي إِلَى الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ، وَ لَا آتِي عَلَى عَدُوٍّ إِلَّا أَهْرَقْتُ دَمَهُ، وَ لَا أَدَعُ صَنَماً إِلَّا أَحْرَقْتُهُ، حَتَّى أَقَعَ إِلَى الْهِنْدِ فَأَفْتَحَهَا، وَ إِنَّ دَانِيَالَ وَ يُوشَعَ يَخْرُجَانِ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) يَقُولَانِ صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ، وَ يَبْعَثُ مَعَهُمَا إِلَى الْبَصْرَةِ سَبْعِينَ رَجُلًا فَيَقْتُلُونَ مُقَاتِلَتَهُمْ، وَ يَبْعَثُ بَعْثاً إِلَى الرُّومِ فَيَفْتَحُ اللَّهُ لَهُمْ، ثُمَّ لَأَقْتُلَنَّ كُلَّ دَابَّةٍ حَرَّمَ اللَّهُ لَحْمَهَا، حَتَّى لَا يَكُونَ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ إِلَّا الطَّيِّبُ، وَ أَعْرِضُ عَلَى الْيَهُودِ وَ النَّصَارَى وَ سَائِرِ الْمِلَلِ وَ لَأُخَيِّرَنَّهُمْ بَيْنَ الْإِسْلَامِ وَ السَّيْفِ، فَمَنْ أَسْلَمَ مَنَنْتُ عَلَيْهِ، وَ مَنْ كَرِهَ الْإِسْلَامَ أَهْرَقَ اللَّهُ دَمَهُ.

وَ لَا يَبْقَى رَجُلٌ مِنْ شِيعَتِنَا إِلَّا أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْهِ مَلَكاً يَمْسَحُ عَنْ وَجْهِهِ التُّرَابَ، وَ يُعَرِّفُهُ أَزْوَاجَهُ وَ مَنَازِلَهُ فِي الْجَنَّةِ، وَ لَا يَبْقَى عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ أَعْمَى وَ لَا مُقْعَدٌ وَ لَا مُبْتَلًى إِلَّا كَشَفَ اللَّهُ عَنْهُ بَلَاءَهُ بِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ.

وَ لَتَنْزِلَنَّ الْبَرَكَةُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ، حَتَّى إِنَّ الشَّجَرَةَ لَتَنْقَصِفُ بِمَا يَزِيدُ اللَّهُ فِيهَا مِنَ الثَّمَرَةِ، وَ لَتُؤْكَلَنَّ ثَمَرَةُ الشِّتَاءِ فِي الصَّيْفِ، وَ ثَمَرَةُ الصَّيْفِ فِي الشِّتَاءِ، وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ»، ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ لَيَهَبُ لِشِيعَتِنَا كَرَامَةً لَا يَخْفَى عَلَيْهِمْ شَيْ ءٌ مِنَ الْأَرْضِ وَ مَا كَانَ فِيهَا، حَتَّى إِنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ يُرِيدُ أَنْ يَعْلَمَ عِلْمَ أَهْلِ بَيْتِهِ، فَيُخْبِرَهُمْ بِعِلْمِ مَا يَعْلَمُونَ.(۱)

ص: ۱۱۲

از جابر نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) فرمودند: امام حسین (سلام الله علیه) قبل از اینكه به شهادت برسند، به اصحاب خود می فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به من فرمودند: اى پسر عزیزم! تو به زودى به سوى عراق رانده خواهى شد، زمین عراق همان زمینى است كه پیامبران و اوصیاى آنان، در آن با یكدیگر ملاقات كردند، آن زمین را عمور می خوانند، و تو در آن زمین شهید خواهى شد، و گروهى كه با تو شهید مى شوند، درد نیزه و شمشیر را احساس نمى كنند، سپس این آیه را تلاوت كردند: «قُلْنا یا نارُ كُونِي بَرْداً وَ سَلاماً عَلى إِبْراهِیمَ»، جنگ براى تو و یارانت سرد و سلامت خواهد شد.

سپس امام حسین (سلام الله علیه) به اصحاب خود فرمودند: مژده باد شما را! گر چه دشمنان، ما را مى كشند، ولى ما بر پیامبرمان وارد خواهیم شد، سپس من به قدرى كه خدا بخواهد مكث خواهم نمود! سپس اوّل كسى كه زمین برایش شكافته خواهد شد، و او خارج مى شود، من خواهم بود.

پس من با خروج حضرت امیر المؤمنین (سلام الله علیه) و قیام حضرت قائم (سلام الله علیه)، و زنده شدن رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، خروج خواهم كرد، سپس افرادى از آسمان از طرف خدا نزد من مى آیند، كه هرگز در زمین نازل نشده اند؛ جبرئیل، میكائیل، اسرافیل و گروهى از ملائكه بر من نازل خواهند شد، سپس حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) و حضرت على (سلام الله علیه) و من و برادرم و جمیع آن افرادى كه خدا بر آنان منّت نهاده، به وسیلۀ شترانى از نور، كه احدى از مخلوقین بر آن ها سوار نشده، فرود می آئیم، پس از این جریان حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) پرچم خود را به اهتزاز در می آورد، و آن را با شمشیر خود به قائم ما (سلام الله علیه) تحویل می دهد.

سپس ما به اندازه ای كه خدا بخواهد مكث می نمائیم، بعداً خداى متعال چشمه اى از روغن و چشمه اى از آب و چشمه اى از شیر، از مسجد كوفه خارج می كند، پس از این جریان، امیر المؤمنین (سلام الله علیه) شمشیر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را به من می دهند، و مرا به سوى

ص: ۱۱۳

مشرق و مغرب زمین می فرستند، پس من به هیچ یک از دشمنان خدا بر نمی خورم، مگر اینكه خون او را می ریزم، هیچ بُتى را نمى بینم مگر اینكه آن را مى سوزانم، تا اینكه به هند می رسم، و آن را فتح مى نمایم، دانیال و یوشع خارج می شوند، و به حضرت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) مى گویند: خدا و رسول، راست گفته اند، سپس ایشان با تعداد هفتاد مرد، به سوى بصره می روند، و دشمنان خود را مى كشند، گروهى به جانب روم اعزام مى شوند، و خداى توانا پیروزى را نصیب آنان می نماید.

سپس من هر حیوانى كه خداوند گوشت آن را حرام كرده را مى كشم، تا اینكه در روى زمین غیر از گوشت طیّب و طاهر چیزى نباشد. من بر یهودی و نصارا و سائر ملل، اسلام را عرضه مى كنم، و آنان را بین اسلام و شمشیر مخیّر مى نمایم، هر كسى که اسلام بیاورد، منّت بر او می گذارم، و هر كس كه از اسلام بیزار باشد، خداوند خون او را خواهد ریخت.

هیچ مردى از شیعیان ما روى زمین نیست، مگر اینكه خدا ملَكى می فرستد تا خاک را از روى او پاک نماید، و همسران و مقام و منزلت او را در بهشت به وى معرّفى نماید، در روى زمین شخص كور و زمین گیر و مبتلائى نخواهد بود، مگر اینكه خدا به وسیلۀ ما اهل بیت (سلام الله علیهم)، بلا را از او بر طرف مى نماید.

به قدرى بركت از آسمان به زمین نازل مى شود، كه شاخۀ درخت، از زیادى میوه مى شكند! میوۀ زمستانى در تابستان، و میوۀ تابستانى در زمستان خورده مى شود، و این همان سخن خدای متعال است كه مى فرماید: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما كانُوا یكْسِبُونَ»، سپس خداى متعال كرامتى به شیعیان ما عطا می كند، كه چیزى در زمین بر آنان پنهان نخواهد بود. تا آنجا كه مردى از ایشان تصمیم مى گیرد، كه علم اهل بیت خود را بداند، پس خداوند او را از آنچه آن ها مى دانند آگاه می نماید. 

ص: ۱۱۴

شماره: 15

شماره: 16

اسْتَخْرَجَ مِنْ ظَهْرِ الْكَعْبَةِ سَبْعَةً وَ عِشْرِينَ رَجُلًا، خَمْسَةَ عَشَرَ مِنْ قَوْمِ مُوسَى، الَّذِينَ يَقْضُونَ «بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ»، وَ سَبْعَةً مِنْ أَصْحَابِ الْكَهْفِ، وَ يُوشَعَ وَصِيَّ مُوسَى (علیه السلام)، وَ مُؤْمِنَ آلِ فِرْعَوْنَ، وَ سَلْمَانَ الْفَارِسِيَّ، وَ أَبَا دُجَانَةَ الْأَنْصَارِيَّ، وَ مَالِكَ الْأَشْتَرِ.(۱)

از جناب مفضّل بن عمر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند: هنگامى كه حضرت قائم آل محمّد (سلام الله علیهم) قيام كند، بيست و هفت تن را (از قبرهايشان) در پشت كعبه بيرون مى كشد که پانزده تن آن ها از قوم حضرت موسى (علیه السلام) می باشند، همان کسانی كه به حق و عدالت داورى مى كنند، و هفت تن از اصحاب كهف، و يوشع وصىّ حضرت موسى (علیه السلام)، و مؤمن آل فرعون، و سلمان فارسی، و ابودجانۀ انصارى، و مالک اشتر.

ص: ۱۱۷

از جابر بن یزید نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند: حضرت على (سلام الله علیه) دو رجعت دارند، یكى با امام حسین (سلام الله علیه)، كه با پرچم خویش بیایند، و از بنی امیّه و معاویه و آل معاویه و تمام آنان که شاهد جنگ با آن حضرت بودند، انتقام گیرند، سپس خداوند سى هزار یاور از كوفه، و هفتاد هزار نفر از جاهاى دیگر برای ایشان بفرستد، در «صفین» مثل مرتبۀ اوّل جنگ كنند، و طورى دشمنان را نابود كنند كه یک نفر هم از آنان نماند تا سرگذشت جنگ را تعریف کند، سپس در روز قیامت هم خداوند آنان را برانگیخته و با فرعون و آل فرعون، به شدیدترین عذاب ها گرفتار می سازد.

سپس در رجعت دیگر همراه با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بر می گردند، و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پادشاه روی زمین می شوند و سایر ائمّه (سلام الله علیهم) فرمانداران او خواهند بود، و به عکس روز نخست، این بار آشکارا مبعوث می گردد و خدا را آشکارا عبادت می کند.

سپس حضرت صادق (سلام الله علیه) فرمودند: آری، به خدا سوگند! امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) دوبار به دنیا رجعت می کند، و با دست اشاره کردند که چندبار آن حضرت رجعت خواهند کرد، خداوند سلطنت تمام اهل عالم را از روز آفرینش دنیا تا روز فنای جهان به پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) می دهد، تا وعده ای که در قرآن به او داده، مصداق پیدا کند، چنان که فرمود: «لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ المُشْرِکُون».

۲_ عَنْ أَبِي الْمِقْدَامِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، فِي قَوْلِ اللَّهِ: «لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ»، يَكُونُ أَنْ لَا يَبْقَى أَحَدٌ إِلَّا أَقَرَّ بِمحمّد (صلی الله علیه و آله و سلم)، وَ قَالَ: فِي خَبَرٍ آخَرَ

ص: ۱۱۹

عَنْهُ (سلام الله علیه) قَالَ: لِيُظْهِرَهُ اللَّهُ فِي الرَّجْعَةِ.(۱)

از ابو مقداد نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ»، فرمودند: هیچ کس باقی نمی ماند، مگر اینکه اقرار به نبوّت حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) می کند.

و در خبر دیگری که از آن حضرت است، فرمودند: خداوند او (حضرت مهدی (سلام الله علیه)) را در رجعت غالب و پیروز می گرداند.

ص: ۱۲۰

شماره: 18

از ابو بصیر نقل است كه گفت: تفسیر این آیه را از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) پرسیدم، حضرت فرمودند: این میثاق و معامله در عالم ذر بوده، سپس آیۀ بعد را خواندم: «التَّائِبُونَ الْعابِدُونَ»، (یعنى مؤمنان عبارت اند از توبه كنندگان و عبادت كنندگان)

حضرت فرمودند: چنین بخوان: «التائبین العابدین» آنگاه فرمودند: هرگاه این توبه كنندگان و عبادت كنندگان را دیدى، بدان همآن هایند كه خدا جان و مالشان را خریده، یعنى در زمان رجعت، سپس حضرت فرمودند: هیچ مؤمنى نیست جز اینكه مردنى دارد، و كشته شدنى، پس هركه بمیرد، زنده شود تا كشته گردد، و هركه كشته شود، زنده گردد تا بمیرد.

ص: ۱۲۲

۲_ فِي تفسير القمي: «بَلْ كَذَّبُوا بِما لَمْ يُحِيطُوا بِعِلْمِهِ وَ لَمَّا يَأْتِهِمْ تَأْوِيلُهُ»، أَيْ لَمْ يَأْتِهِمْ تَأْوِيلُهُ، «كَذلِكَ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي الرَّجْعَةِ، كَذَّبُوا بِهَا أَيْ أَنَّهَا لَا تَكُونُ، ثُمَّ قَالَ: «وَ مِنْهُمْ مَنْ يُؤْمِنُ بِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لا يُؤْمِنُ بِهِ وَ رَبُّكَ أَعْلَمُ بِالْمُفْسِدِينَ».(۱)

در تفسیر على بن ابراهیم قمی، بعد از ذكر این آیه: «بَلْ كَذَّبُوا بِما لَمْ یحِیطُوا بِعِلْمِهِ وَ لَمَّا یأْتِهِمْ تَأْوِیلُهُ»، یعنى: چیزى را كه علم آن ها به آن احاطه ندارد، تكذیب كردند، در صورتى كه هنوز تأویل آن براى آن ها نیامده است، «كَذلِكَ كَذَّبَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ»، و بدین گونه پیشینیان را نیز تكذیب نمودند، این آیه در بارۀ رجعت نازل شده، بی دینان وقوع رجعت را تكذیب می كنند و می گویند: رجعتى نخواهد بود، سپس فرمود: «وَ مِنْهُمْ مَنْ یؤْمِنُ بِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لا یؤْمِنُ بِهِ وَ رَبُّكَ أَعْلَمُ بِالْمُفْسِدِینَ».

ص: ۱۲۴

شماره: 20

از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) نقل است كه فرمودند:

روزهایی که مورد امید و آرزو هستند، سه روز هستند: روز قیام حضرت قائم (سلام الله علیه)، و روز رجعت، و روز قیامت.

توضیح: با این که همۀ روزها از آنِ خداوند می باشند، ولی خدای متعال در کتاب خودش، برخی از آن ها که از ویژگی خاصّی برخوردار هستند را، «ایام الله» نامیده است و انتساب آن ها به خدای متعال به خاطر وقایع و حوادثی است که در آن روزهای خاص اتفاق می افتد، و به نوعی خداوند در آن روزها قدرت نمایی می کند.

یکی از مهم ترین و باشکوه ترین آن روزها، روز «رجعت» می باشد، که در آن روز خداوند (عزّ و جلّ) با اراده و قدرت بی منتهای خودش، جلوه ای از روز قیامت(زنده شدن مردگان) را به جهانیان نشان می دهد.

ص: ۱۲۷

شماره: 23

اللَّهُ فِي جَمِيعِ أَشْيَاعِهِ مُنْذُ خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ، وَ هِيَ آخِرُ كَرَّةٍ يَكُرُّهَا أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، فَقُلْتُ: وَ إِنَّهَا لَكَرَّاتٌ؟

قَالَ: نَعَمْ، إِنَّهَا لَكَرَّاتٌ وَ كَرَّاتٌ، مَا مِنْ إِمَامٍ فِي قَرْنٍ إِلَّا وَ يَكُرُّ مَعَهُ الْبَرُّ وَ الْفَاجِرُ فِي دَهْرِهِ، حَتَّى يُدِيلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْمُؤْمِنَ مِنَ الْكَافِرِ.

فَإِذَا كَانَ يَوْمُ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ، كَرَّ أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) فِي أَصْحَابِهِ، وَ جَاءَ إِبْلِيسُ فِي أَصْحَابِهِ، وَ يَكُونُ مِيقَاتُهُمْ فِي أَرْضٍ مِنْ أَرَاضِي الْفُرَاتِ، يُقَالُ لَهَا: الرَّوْحَاءُ قَرِيبٌ مِنْ كُوفَتِكُمْ، فَيَقْتَتِلُونَ قِتَالًا لَمْ يُقْتَتَلْ مِثْلُهُ مُنْذُ خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْعَالَمِينَ، فَكَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى أَصْحَابِ عَلِيٍّ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) قَدْ رَجَعُوا إِلَى خَلْفِهِمُ الْقَهْقَرَى مِائَةَ قَدَمٍ، وَ كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِمْ وَ قَدْ وَقَعَتْ بَعْضُ أَرْجُلِهِمْ فِي الْفُرَاتِ.

فَعِنْدَ ذَلِكَ يَهْبِطُ الْجَبَّارُ عَزَّ وَ جَلَّ «فِي ظُلَلٍ مِنَ الْغَمامِ وَ الْمَلائِكَةُ وَ قُضِيَ الْأَمْرُ»(۱)، رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَمَامَهُ بِيَدِهِ حَرْبَةٌ مِنْ نُورٍ، فَإِذَا نَظَرَ إِلَيْهِ إِبْلِيسُ رَجَعَ الْقَهْقَرَى نَاكِصاً عَلَى عَقِبَيْهِ، فَيَقُولُونَ لَهُ أَصْحَابُهُ: أَيْنَ تُرِيدُ وَ قَدْ ظَفِرْتَ؟ فَيَقُولُ: «إِنِّي أَرى ما لا تَرَوْنَ...»(۲)، «...إِنِّي أَخافُ اللَّهَ رَبَّ الْعالَمِينَ»(۳)، فَيَلْحَقُهُ النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله و سلم) فَيَطْعُنُهُ طَعْنَةً بَيْنَ كَتِفَيْهِ، فَيَكُونُ هَلَاكُهُ وَ هَلَاكُ جَمِيعِ أَشْيَاعِهِ، فَعِنْدَ ذَلِكَ يُعْبَدُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا يُشْرَكُ بِهِ شَيْئاً.

وَ يَمْلِكُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) أَرْبَعاً وَ أَرْبَعِينَ أَلْفَ سَنَةٍ، حَتَّى يَلِدَ الرَّجُلُ مِنْ شِيعَةِ عَلِيٍّ (سلام الله علیه) أَلْفَ وَلَدٍ مِنْ صُلْبِهِ ذَكَراً، فِي كُلِّ سَنَةٍ ذَكَراً، وَ عِنْدَ ذَلِكَ تَظْهَرُ الْجَنَّتَانِ

ص: ۱۳۰

الْمُدْهَامَّتَانِ عِنْدَ مَسْجِدِ الْكُوفَةِ وَ مَا حَوْلَهُ بِمَا شَاءَ اللَّهُ.(۱)

از عبد الكریم بن عمرو خثعمى نقل است كه گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) شنیدم كه مى فرمودند: همانا ابلیس به خداوند عرض كرد: مرا تا روز قیامت مهلت ده، خداى سبحان خواستۀ او را نپذیرفت و فرمود: تا روز وقت معلوم مهلت دارى، زمانی كه روز وقت معلوم فرا رسد، ابلیس كه لعنت خدا بر او باد، با تمام هوادارانش، از زمان آفرینش حضرت آدم تا آن روز، پدیدار مى شود، آن هنگام آخرین رجعتى است كه امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) انجام مى دهند، به آن حضرت عرض كردم: مگر رجعت، چند بار صورت مى گیرد؟

حضرت فرمودند: آرى، رجعت چندین و چند بار است، هیچ امام و پیشوایى در هیچ قرنى نیست، مگر اینكه افراد مؤمن و نیكوكار و انسان هاى تبهكار زمان خودش، با او رجعت مى كنند، تا اینكه خداوند به وسیلۀ مؤمن، از كافر انتقام بگیرد، آن زمان كه روز وقت معلوم فرا برسد، امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) با یاران خودشان رجعت دارند، و ابلیس و هوادارانش نیز مى آیند، و میعادگاه آنان در زمینى از زمین هاى فرات است كه به آن (روحاء) می گویند، و آن نزدیک كوفۀ شما است، آنان با یكدیگر آنچنان نبردى مى كنند، كه از زمانى كه خداوند جهانیان را آفریده، بى سابقه بوده است.

گویا به یاران امیرالمؤمنین علی (سلام الله علیه) مى نگرم، كه صد گام به عقب بر مى گردند، (عقب نشینى مى كنند) و گویا مى بینم كه قسمتى از پاهاى آنان داخل فرات شده است، در این هنگام تجلّى خداى جبّار (عزّ و جلّ)، «به وسیلۀ قطعۀ به هم پیوسته اى از ابر

ص: ۱۳۱

و فرشتگان، فرود مى آید، و وعده عملى مى شود».

آنگاه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) سلاحى از نور در دست دارند، هنگامی كه ابلیس به آن حضرت مى نگرد، به عقب بر مى گردد، و عقب مى نشیند. یارانش به او مى گویند: كجا مى خواهى بروى، تو پیروز شده اى؟

پس ابلیس مى گوید: «چیزى را كه من مى بینم شما نمى بینید»، «من از خداوند، پروردگار جهانیان بیم دارم»، در اینجا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) با او درگیر مى شوند و حربه اى به میان كتف او فرود مى آورند، كه هلاكت ابلیس و كلیّۀ هوادارانش را در پى خواهد داشت، در این زمان خداوند (عزّ و جلّ) (به حقّ) عبادت مى شود و نسبت به او شرک ورزیده نمى شود، و امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) مدّت چهل و چهار هزار سال حكومت مى كنند، تا آنجا كه از هر مرد شیعه و پیرو آن حضرت، هزار فرزند پسر به وجود آید، كه در هر سال یک پسر، و در این زمان دو باغ سر سبز و سیاه فام در كنار مسجد كوفه و اطراف آن، آنگونه كه خداوند بخواهد، پدیدار مى گردد.

توضیح: یكی از شاگردان معروف حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه)، ابو جعفر محمّد بن على بن نعمان، معروف به (مؤمن الطاق) است. او مردى سخنور و حاضر جواب و شیرین زبان، و از متكلّمین شیعه به شمار مى آید، و به همین جهت، بزرگان و دانشمندان اهل تسنّن، از وى حساب می بردند.

بعضی گفته اند: علّت اینكه او را، مؤمن الطاق، می گفتند، این است كه، وى در كوفه دكّانى در محل معروف به (طاق المحامل) داشته، و در آن زمان سكّه هاى تقلّبى شیوع یافته، كه تشخیص آن، از پول اصلى براى مردم مشكل بود، و تنها مؤمن الطاق بود كه به خوبى سكّه هاى تقلّبى را تشخیص می داده است، از این جهت اهل تسنّن

ص: ۱۳۲

او را (شیطان الطاق) مى گفتند!

ابو جعفر مؤمن الطاق با ابو حنیفه كه بزرگترین دانشمند اهل تسنّن و فقیه نامى آن ها بود، داستان هاى شیرین و حكایت های لطیفى دارد، كه همه حاكى از ظرافت طبع و سرعت انتقال و لطافت بیان او است، به عنوان مثال توجّه شما را به یكی از آن داستان ها جلب می نماییم:

قَالَ أَبُو حَنِيفَةَ لِمُؤْمِنِ الطَّاقِ وَ قَدْ مَاتَ جَعْفَرُ بْنُ محمّد (سلام الله علیهما): يَا أَبَا جَعْفَرٍ! إِنَّ إِمَامَكَ قَدْ مَاتَ، فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ: لَكِنَّ إِمَامَكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ.

وقتی كه حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) به شهادت رسیدند، ابو حنیفه، به مؤمن الطاق گفت: اى ابو جعفر! امام تو فوت شد! مؤمن الطاق در جواب گفت: آرى، امام من به شهادت رسید، ولى امام تو (شیطان) زنده است، تا روزى كه خداوند براى او معیّن كرده است!

مرحوم شیخ بهائى (قدّس سرّه)، در كتاب كشكولش نوشته است كه مهدى خلیفۀ عباسى از سخن مؤمن الطاق خندید و امر كرد كه ده هزار درهم به او بدهند!(۱)

ص: ۱۳۳

أَحْياءٍ»(۱)، يَعْنِي كُفَّاراً غَيْرَ مُؤْمِنِينَ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «وَ ما يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُونَ»(۲)، فَإِنَّهُ يَعْنِي أَنَّهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ وَ أَنَّهُمْ يُشْرِكُونَ، «إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ»، فَإِنَّهُ كَمَا قَالَ اللَّهُ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «فَالَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ»، فَإِنَّهُ يَعْنِي لَا يُؤْمِنُونَ بِالرَّجْعَةِ أَنَّهَا حَقٌّ.(۳)

در تفسیر عیاشی: از جابر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «أَمْواتٌ غَیْرُ أَحْیاءٍ»، فرمودند: یعنی آن مردگان کافرانند، چراکه مؤمن نیستند، و امّا مقصود از: «وَ ما یَشْعُرُونَ أَیَّانَ یُبْعَثُونَ»، یعنی آنان ایمان نمی آورند و همانا آن ها مشرکند، و: «إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ»، همان گونه که خداوند فرموده، معبود یگانه است، و مقصود از: «وَ الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ» یعنی به رجعت ایمان نمی آورند همانا آن، حقّ است.

ص: ۱۳۵

شماره: 25

شماره: 26

هَؤُلَاءِ وَ لَا يَعِيشُونَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، قَالَ: فَحَكَى اللَّهُ قَوْلَهُمْ، فَقَالَ: «وَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمانِهِمْ لا يَبْعَثُ اللَّهُ مَنْ يَمُوتُ».(۱)

از ابو بصیر نقل است كه گفت: به حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) عرض کردم که در بارۀ این فرمایش خدای تبارک و تعالی: «وَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمانِهِمْ لا يَبْعَثُ اللَّهُ مَنْ يَمُوتُ بَلى وَعْداً عَلَيْهِ حَقًّا وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ»، برای من بفرمایید، حضرت فرمودند: ای ابو بصیر! مردم در بارۀ این آیه چه می گویند؟ عرض كردم: می گویند: مشركان می گفتند خدا مردگان را زنده نمى كند و براى اثبات این مدّعی نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) قسم می خوردند.

حضرت فرمودند: مرگ بر کسانی كه آیه را این چنین تفسیر می كنند، از اینان بپرس: مشركان به خدا قسم می خوردند، یا به «لات و عزّى»؟ عرض كردم: فدایتان شوم! پس آن را برایم معلوم و روشن فرمایید.

حضرت به من فرمودند: ای ابو بصیر! هنگام قیام قائم ما خداوند جمعى از شیعیان ما را در حالى كه قبضۀ شمشیرشان را بر دوش نهاده اند، زنده می کند، از طرفى، وقتی این خبر به شیعیان ما، كه در آن وقت زنده اند، می رسد، به یكدیگر بشارت می دهند كه: فلانی و فلانی و فلانی، از قبرهایشان برخاسته اند، و در ركاب حضرت قائم (سلام الله علیه) هستند، از طرف دیگر، تا این خبر به عدّه اى از دشمنان ما می رسد، می گویند: اى گروه شیعه! شما چه قدر دروغ می گویید؟! این دوران دولت شما است، كه در آن دروغ می گویید؟ نه،

ص: ۱۳۸

به خدا! اینها زنده نشده اند، و تا قیامت هم زنده نشوند، لذا خدای متعال در اینجا سخن آن ها را حکایت کرده است که می فرماید: «وَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمانِهِمْ لا يَبْعَثُ اللَّهُ مَنْ يَمُوتُ».

۲_ عَنْ سِيرِينَ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، إِذْ قَالَ: مَا يَقُولُ النَّاسُ فِي هَذِهِ الْآيَةِ: «وَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمانِهِمْ لا يَبْعَثُ اللَّهُ مَنْ يَمُوتُ»؟ قَالَ: يَقُولُونَ: لَا قِيَامَةَ وَ لَا بَعْثَ وَ لَا نُشُورَ، فَقَالَ: كَذَّبُوا، وَ اللَّهِ! إِنَّمَا ذَلِكَ إِذَا قَامَ الْقَائِمُ (سلام الله علیه) وَ كَرَّ مَعَهُ الْمُكِرُّونَ.

فَقَالَ أَهْلُ خِلَافِكُمْ: قَدْ ظَهَرَتْ دَوْلَتُكُمْ، يَا مَعْشَرَ الشِّيعَةِ! وَ هَذَا مِنْ كَذِبِكُمْ، تَقُولُونَ: رَجَعَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ، لَا، وَ اللَّهِ! «لَا يَبْعَثُ اللَّهُ مَنْ يَمُوتُ»، أَ لَا تَرَى أَنَّهُمْ قَالُوا: «وَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمانِهِمْ»، كَانَتِ الْمُشْرِكُونَ أَشَدَّ تَعْظِيماً لِلَّاتِ وَ الْعُزَّى مِنْ أَنْ يُقْسِمُوا بِغَيْرِهَا، فَقَالَ اللَّهُ: «...بَلى وَعْداً عَلَيْهِ حَقًّا...»، «لِيُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي يَخْتَلِفُونَ فِيهِ وَ لِيَعْلَمَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّهُمْ كانُوا كاذِبِينَ»، «إِنَّما قَوْلُنا لِشَيْ ءٍ إِذا أَرَدْناهُ أَنْ نَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ».(۱)

از سیرین نقل است كه گفت: خدمت حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) بودم، حضرت فرمودند: مردم دربارۀ این آیه چه می گویند: «وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیمانِهِمْ لا یبْعَثُ اللهُ مَنْ یمُوتُ»؟ گفتم: می گویند: یعنی نه قیامت است، نه رستاخیر و نه روز محشر، حضرت فرمودند: به خدا قسم! دروغ می گویند، همانا این امر مربوط به ظهور حضرت قائم (سلام الله علیه) است، هنگامی که قیام می ­کند و رجعت کنندگان، همراه او

ص: ۱۳۹

رجعت می کنند، مخالفین شما می گویند: ای شیعیان! دولت شما برپا­ شده و اینکه می گویید: فلانی و فلانی زنده شده اند، از دروغ های شماست، نه، به خداسوگند! خدا مردگان را زنده ­نمی کند، و آیا نمی بینی که خداوند فرموده است: «وَأَقْسَمُواْ بِاللهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ»؟ مشرکان، لات و عُزّی را بسیار بزرگ می دانستند و جز به آن دو سوگند ­نمی خوردند، پس خدای متعال فرموده ­است: «...بَلى وَعْداً عَلَيْهِ حَقًّا...»، «لِيُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي يَخْتَلِفُونَ فِيهِ وَ لِيَعْلَمَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّهُمْ كانُوا كاذِبِينَ»، «إِنَّما قَوْلُنا لِشَيْ ءٍ إِذا أَرَدْناهُ أَنْ نَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ».

۳_ عَن أَبِي عَبْدِ اللهِ (سلام الله علیه)، قَالَ: مَا یقُولُ النَّاسُ فِیهَا؟ قَالَ: یقُولُونَ: نَزَلَتْ فِي الْكُفَّارِ، قَالَ: إِنَّ الْكُفَّارَ كَانُوا لَا یحْلِفُونَ بِاللهِ، وَ إِنَّمَا نَزَلَتْ فِي قَوْمٍ مِنْ أُمَّةِ محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم).

قِیلَ لَهُمْ: تُرْجَعُونَ بَعْدَ الْمَوْتِ قَبْلَ الْقِیامَةِ، فَحَلَفُوا إِنَّهُمْ لَا یرْجِعُونَ، فَرَدَّ اللهُ عَلَیهِمْ فَقَالَ: «لِیبَینَ لَهُمُ الَّذِي یخْتَلِفُونَ فِیهِ وَ لِیعْلَمَ الَّذِینَ كَفَرُوا أَنَّهُمْ كانُوا كاذِبِینَ»، یعْنِي فِي الرّجعَةِ یَرُدُّهُمْ فَیقْتُلُهُمْ وَ یشْفِي صُدُورَ الْمُؤْمِنِینَ فِیهِم.(۱)

حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند: مردم دربارۀ این آیه چه می گویند؟ عرض شد: می گویند كه این آیه دربارۀ كفّار نازل شده، حضرت فرمودند: هیچ وقت كفّار به خدا، قسم نمى خورند، این آیه دربارۀ جمعى از امّت حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده، كه چون به آن ها گویند: بعد از مرگ، پیش از قیامت به دنیا برمى گردید، آن ها قسم

ص: ۱۴۰

مى خورند كه برنمى گردند، پس خدای متعال سخن آنان را ردّ کرده، می فرماید: «لِیبَینَ لَهُمُ الَّذِي یخْتَلِفُونَ فِیهِ وَ لِیعْلَمَ الَّذِینَ كَفَرُوا أَنَّهُمْ كانُوا كاذِبِینَ»، (چرا برمى گردند) تا آنچه در آن اختلاف دارند بر ایشان بیان كند، و آن ها كه كافر شدند بدانند دروغ گو بوده اند، یعنى در زمان رجعت، خداوند آنان را برمى گرداند، و مى كشد، تا دلهاى مؤمنان از این واقعه شاد و مسرور گردد.

ص: ۱۴۱

فَقَالَ سَلْمَانُ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي! مَا لِمَنْ عَرَفَ هَؤُلَاءِ؟ فَقَالَ: يَا سَلْمَانُ! مَنْ عَرَفَهُمْ حَقَّ مَعْرِفَتِهِمْ وَ اقْتَدَى بِهِمْ، فَوَالَى وَلِيَّهُمْ وَ تَبَرَّأَ مِنْ عَدُوِّهِمْ، فَهُوَ وَ اللَّهِ! مِنَّا يَرِدُ حَيْثُ نَرِدُ وَ يَسْكُنُ حَيْثُ نَسْكُنُ.

قَالَ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! فَهَلْ يَكُونُ إِيمَانٌ بِهِمْ بِغَيْرِ مَعْرِفَةٍ بِأَسْمَائِهِمْ وَ أَنْسَابِهِمْ؟ فَقَالَ: لَا، يَا سَلْمَانُ! فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! فَأَنَّى لِي لِجَنَابِهِمْ؟ قَالَ: قَدْ عَرَفْتَ إِلَى الْحُسَيْنِ (سلام الله علیه)، قَالَ: ثُمَّ سَيِّدُ الْعَابِدِينَ، عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ (سلام الله علیهما)، ثُمَّ وَلَدُهُ، محمّد بْنُ عَلِيٍّ (سلام الله علیهما)، بَاقِرُ عِلْمِ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ، ثُمَّ جَعْفَرُ بْنُ محمّد (سلام الله علیهما)، لِسَانُ اللَّهِ الصَّادِقُ، ثُمَّ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ (سلام الله علیهما)، الْكَاظِمُ غَيْظَهُ صَبْراً فِي اللَّهِ، ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى (سلام الله علیهما)، الرِّضَا لِأَمْرِ اللَّهِ، ثُمَّ محمّد بْنُ عَلِيٍّ (سلام الله علیهما)، الْجَوَادُ الْمُخْتَارُ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ، ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ محمّد (سلام الله علیهما)، الْهَادِي إِلَى اللَّهِ، ثُمَّ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ (سلام الله علیهما)، الصَّامِتُ الْأَمِينُ عَلَى دِينِ اللَّهِ الْعَسْكَرِيُّ، ثُمَّ ابْنُهُ حُجَّةُ اللَّهِ فُلَانٌ، سَمَّاهُ بِاسْمِهِ ابْنُ الْحَسَنِ الْمَهْدِىُّ (سلام الله علیه)، وَ النَّاطِقُ الْقَائِمُ بِحَقِّ اللَّهِ.

قَالَ سَلْمَانُ: فَبَكَيْتُ، ثُمَّ قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! فَأَنَّى لِسَلْمَانَ بِإِدْرَاكِهِمْ؟ قَالَ: يَا سَلْمَانُ! إِنَّكَ مُدْرِكُهُمْ وَ أَمْثَالُكَ وَ مَنْ تَوَلَّاهُمْ بِحَقِيقَةِ الْمَعْرِفَةِ، قَالَ سَلْمَانُ: فَشَكَرْتُ اللَّهَ كَثِيراً، ثُمَّ قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! إِنِّي مُؤَجَّلٌ إِلَى عَهْدِهِمْ؟ قَالَ: يَا سَلْمَانُ! اقْرَأْ: «فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّيارِ وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولًا»، «ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَ أَمْدَدْناكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِينَ وَ جَعَلْناكُمْ أَكْثَرَ نَفِيراً».

قَالَ سَلْمَانُ: فَاشْتَدَّ بُكَائِي وَ شَوْقِي وَ قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! بِعَهْدٍ مِنْكَ؟ فَقَالَ: إِي، وَ الَّذِي أَرْسَلَ محمّداً! إِنَّهُ لَبِعَهْدٍ مِنِّي وَ بِعَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ تِسْعَةِ أَئِمَّةٍ، وَ كُلِّ مَنْ هُوَ مِنَّا وَ مَظْلُومٍ فِينَا، إِي، وَ اللَّهِ! يَا سَلْمَانُ! ثُمَّ لَيَحْضُرَنَّ إِبْلِيسُ وَ جُنُودُهُ وَ كُلُّ مَنْ مَحَضَ الْإِيمَانَ مَحْضاً، وَ مَحَضَ الْكُفْرَ مَحْضاً، حَتَّى يُؤْخَذَ بِالْقِصَاصِ وَ الْأَوْتَارِ وَ الثَّارَاتِ

ص: ۱۴۳

«وَ لا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَداً»(۱)، وَ یحَقِّقُ تَأْوِيلُ هَذِهِ الْآيَةِ: «وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ»، «وَ نُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَ نُرِيَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما كانُوا يَحْذَرُونَ»(۲).

قَالَ سَلْمَانُ رِضَي اللَّهُ عَنْهُ: فَقُمْتُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ مَا يُبَالِي سَلْمَانُ مَتَى لَقِيَ الْمَوْتَ أَوْ لَقِيَهُ.(۳)

از زاذان نقل است که گفت: جناب سلمان (علیه السلام) فرمود: روزی محضر مبارک رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) وارد شدم، چون نظرشان به من افتاد، فرمودند: اى سلمان! خداوند (عزّ و جلّ)، هیچ پیامبر و رسولى را مبعوث نفرموده، جز اینكه براى او دوازده نقیب قرار داده، عرض كردم: اى رسول خدا! این مطلب را از اهل كتاب تورات و انجیل دانسته ام، حضرت فرمودند: ای سلمان! آیا می دانی آن دوازده تن که خداوند بعد از من برای پیشوایی برگزیده است، چه کسانی هستند؟ عرض کردم: خدا و پیامبرش بهتر می دانند!

حضرت فرمودند: ای سلمان! خداوند مرا از نور پاک خود آفرید، مرا خواند پس اطاعت کردم، و از نور من، علی را آفرید، او را نیز خواند پس او اطاعت کرد، سپس از نور من و علی، فاطمه (سلام الله علیها) را خلق نمود، و او را نیز خواند پس اطاعت کرد، آنگاه از نور من و علی و فاطمه، حسن و حسین (سلام الله علیهما) را آفرید، آن دو را نیز به بندگی و اطاعت خود

ص: ۱۴۴

فراخواند پس آن ها نیز اطاعت کردند، پس خداوند (عزّ و جلّ) ما را به پنج اسم خود موسوم نمود، خدا محمود است و من محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) هستم، خدا علی است، این هم علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) است، خدا فاطر السموات و الارض است، این هم فاطمه (سلام الله علیها) است، خداوند صاحب احسان است، این هم حسن (سلام الله علیه) است، و خداوند محسن است، این نیز حسین (سلام الله علیه) است.

از آن پس از نور ما و نور حسین (سلام الله علیه)، بقیّۀ امامان نه گانه را آفرید و آن ها را به پیروی از خود دعوت نمود، آن ها نیز پیش از آنکه آسمانی درست شود و زمینی پهن گردد و هوایی و آبی و فرشته ای و بشری باشد، پذیرفتند و خدا را اطاعت کردند، پس ما با علم خداوند، انواری بودیم، که او را پاک و منزّه می دانستیم و از او اطاعت می کردیم.

سلمان گفت: عرض کردم: ای رسول خدا! پدر و مادرم به فدایتان! کسی که ایشان را بشناسد چه ثواب و پاداشی دارد؟ حضرت فرمودند: ای سلمان! هر کس ایشان را بشناسد و به حقیقت به آنان معرفت پیدا نماید و از آنان پیروی کند، و دوستان آن ها را دوست بدارد، و از دشمنان آنان بیزاری بجوید، به خدا قسم! با ما خواهد بود، هر جا ما وارد شویم، آن ها نیز وارد می شوند و هر جا مسکن کنیم، آن ها نیز ساکن می شوند.

عرض کردم: ای رسول خدا! آيا بدون شناختن نام هاى ایشان، ايمان به آن ها كافى است؟ فرمودند: نه، ای سلمان! عرض کردم: ای رسول خدا! پس آن ها را به من معرّفی فرمایید، حضرت فرمودند: آن ها را تا حسین دانستی (یعنی امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) و امام حسن (سلام الله علیه)) بعد از حسین (سلام الله علیه)، آقاى عبادت كنندگان، علی بن الحسین (سلام الله علیهما)، و بعد از او فرزندش محمّد بن علی (سلام الله علیهما)، شکافندۀ علم اوّلین و آخرین از پیامبران و مرسلین، بعد از او فرزندش جعفر بن محمّد (سلام الله علیهما)، زبان صادق و گویای خداوند، بعد از او موسی بن جعفر (سلام الله علیهما)، فرو نشانندۀ غیظ و غضب خود به بردبارى و صبر در راه خدای متعال، بعد

ص: ۱۴۵

از او علی بن موسی (سلام الله علیهما)، راضی به امر پروردگار، بعد از او محمّد بن علی (سلام الله علیهما)، برگزیدۀ خلق خدا، بعد از او علی بن محمّد (سلام الله علیهما)، راهنمای خلق به سوی خدا، بعد از او حسن بن علی (سلام الله علیهما)، صامت (خاموش) و امین بر اسرار خدا، و بعد از او فرزندش مهدی (سلام الله علیه)، ناطق و قائم بر حقّ خداوند (عزّ و جلّ) است.

سلمان گفت: پس من گریستم و عرض کردم: ای رسول خدا! سلمان کجاست که آن ها را درک کند؟ حضرت فرمودند: ای سلمان! تو و امثال تو، و هر كس كه آنان را حقيقتاً و با معرفت، دوست بدارد، ایشان را درک خواهید کرد.

سلمان گفت: خدا را بسیار شکر کردم و سپس عرض کردم: ای رسول خدا! آیا من تا زمان آن ها خواهم بود؟ حضرت فرمودند: ای سلمان! این آیه را بخوان: «فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولًا»، «ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّهَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفِیراً».

سلمان گفت: گریه من از روی شوق شدّت یافت و عرض کردم: ای رسول خدا! آیا این، در زمان شما خواهد بود؟ فرمودند: آری، سوگند به خدایى كه محمّد را فرستاده! در آن زمان، من و علی و فاطمه و حسن و حسین و نُه امام دیگر (سلام الله علیهم)، و هر كه از ما است و به خاطر ما به او ستم شده، همه یک جا جمع خواهیم شد.

آری، به خدا سوگند! ای سلمان! سپس شیطان و لشكریانش، و همچنین هر مؤمن خالص، و هر كافر واقعى، بیایند تا قصاص و انتقام ظلم ها و خون ها گرفته شود، و خداوند به هیچ کس ستم نكند، و ماییم تأویل این آیه: «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّهً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ»، «وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ»، سلمان گوید: از محضر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) برخاستم و باکی نداشتم که چه زمانی به استقبال مرگ بروم و یا مرگ مرا ملاقات نماید.

ص: ۱۴۶

شماره: 28

امام حسین (سلام الله علیه) است، که همراه با هفتاد تن از یاران وفادار خود، كلاه خودهاى زرّین بر سر دارند، كه از هر دو رو طلاست، آن ها به مردم خبر مى دهند كه این شخص، امام حسین (سلام الله علیه) است كه رجعت نموده و بیرون آمده، تا هیچ مؤمنى در بارۀ آن حضرت شک و تردید نكند، و بدون تردید، او دجّال و شیطان نیست، و هنوز حجّت بن الحسن (سلام الله علیهما) میان مردم است، و چون در دل مؤمنان استوار شود كه او امام حسین (سلام الله علیه) است، اجل امام دوازدهم، كه حجّت خدا است، فرا می رسد، پس امام حسین (سلام الله علیه) خواهد بود، كه او را غسل مى دهد و كفن و حنوط مى كند، و به خاكش مى سپارد، چرا که عهده دار تجهیز جنازۀ وصىّ نشود، مگر وصىّ و امام.

۲_ عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَى، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): إِنَّ أَوَّلَ مَنْ يَكُرُّ إِلَى الدُّنْيَا الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ (سلام الله علیهما) وَ أَصْحَابُهُ، وَ يَزِيدُ بْنُ مُعَاوِيَةَ وَ أَصْحَابُهُ، فَيَقْتُلُهُمْ حَذْوَ الْقُذَّةِ بِالْقُذَّةِ، ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): «ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَ أَمْدَدْناكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِينَ وَ جَعَلْناكُمْ أَكْثَرَ نَفِيراً».(۱)

از رفاعة بن موسى نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند: اوّل كسى كه به دنیا برمى گردد، حضرت حسین بن علی (سلام الله علیهما) و اصحاب او هستند، و یزید و یارانش نیز بر می گردند، آنگاه بدون ذرّه اى كم و زیاد از آنان انتقام می گیرد، سپس حضرت این آیه را تلاوت فرمودند: «ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَیهِمْ وَ أَمْدَدْناكُمْ

ص: ۱۴۸

بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ جَعَلْناكُمْ أَكْثَرَ نَفِیراً».

۳_ عَنِ الْمُعَلَّى بْنِ خُنَيْسٍ وَ زَيْدٍ الشَّحَّامِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، قَالا: سَمِعْنَاهُ يَقُولُ: إِنَّ أَوَّلَ مَنْ يَكُرُّ فِي الرَّجْعَةِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ (سلام الله علیهما)، وَ يَمْكُثُ فِي الْأَرْضِ أَرْبَعِينَ سَنَةً، حَتَّى يَسْقُطَ حَاجِبَاهُ عَلَى عَيْنَيْهِ.(۱)

از معلّى بن خنیس و زید شحام نقل است كه گفتند: ما شنیدیم که حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) می فرمودند: همانا اوّل كسى كه در رجعت برمى گردد، حضرت امام حسین (سلام الله علیه) است، و چهل سال در دنیا می ماند، تا ابروهایش روى چشمانش را بگیرد.

ص: ۱۴۹

شماره: 29

كهف هستند، و یوشع بن نون، و سلمان، و ابو دجانه انصارى، و مقداد، و مالک اشتر، می باشند، كه در دولت او، یاوران و حكمرانان او هستند.

توضیح: مرحوم علّامه شیخ مفید (قدّس سرّه) در كتاب «الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد» می فرماید: ... صبح روز بعد ابن زیاد (لعنت خدا بر او باد) دستور داد كه سر مقدّس امام حسین (سلام الله علیه) را، در همۀ كوچه هاى كوفه و میان قبائل بگردانند؛ پس نقل است كه زید بن ارقم گفت:

مُرَّ بِهِ عَلَيَّ وَ هُوَ عَلَى رُمْحٍ وَ أَنَا فِي غُرْفَةٍ، فَلَمَّا حَاذَانِي سَمِعْتُهُ يَقْرَأُ: «أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْكَهْفِ وَ الرَّقِيمِ كانُوا مِنْ آياتِنا عَجَباً»، فَقَفَّ، وَ اللَّهِ! شَعْرِي وَ نَادَيْتُ: رَأْسُكَ وَ اللَّهِ! يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! أَعْجَبُ وَ أَعْجَبُ.

سر امام حسین (سلام الله علیه) را، از نزدیک منزل من عبور دادند، در حالى كه بالاى نیزه قرار داشت، و من در آن وقت در میان اطاق نشسته بودم، هنگامى كه سر مقدّس آن حضرت، مقابل من رسید، شنیدم كه این آیۀ مباركه را قرائت مى فرمودند:

«أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْكَهْفِ وَ الرَّقِیمِ كانُوا مِنْ آیاتِنا عَجَباً»، به خداوند قسم! از شنیدن این آیه موهاى بدنم راست شد، و گفتم: ای پسر رسول خدا! به خدا قسم! داستان سر مبارک شما، عجیب تر و عجیب تر است.(۱)

ص: ۱۵۲

مرحوم شیخ حرّ عاملی (قدّس سرّه) می فرماید: این از رجعت هم عجیب و غریب تر است، زیرا برگشتن روح در همۀ بدن، بسیار اتّفاق افتاده، امّا برگشتن روح به سر و زنده شدن سر، به تنهایی، بى سابقه است، پس هیچگاه اصل اعتقاد به رجعت را نباید بعید شمرد.(۱)

ص: ۱۵۳

شماره: 31

خودشان بود، که دو ضربت بر فرق مبارکشان وارد شد؛ یک ضربت در جنگ خندق، و دیگری ضربت ابن ملجم که لعنت خدا بر او باد.

۲_ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) يَقُولُ: إِنَّ ذَا الْقَرْنَيْنِ كَانَ عَبْداً صَالِحاً، جَعَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حُجَّةً عَلَى عِبَادِهِ، فَدَعَا قَوْمَهُ إِلَى اللَّهِ وَ أَمَرَهُمْ بِتَقْوَاهُ، فَضَرَبُوهُ عَلَى قَرْنِهِ، فَغَابَ عَنْهُمْ زَمَاناً، حَتَّى قِيلَ مَاتَ أَوْ هَلَكَ بِأَيِّ وَادٍ سَلَكَ، ثُمَّ ظَهَرَ وَ رَجَعَ إِلَى قَوْمِهِ، فَضَرَبُوهُ عَلَى قَرْنِهِ الْآخَرِ، وَ فِيكُمْ مَنْ هُوَ عَلَى سُنَّتِهِ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مَكَّنَ لِذِي الْقَرْنَيْنِ فِي الْأَرْضِ وَ جَعَلَ لَهُ مِنْ كُلِّ شَيْ ءٍ سَبَباً وَ بَلَغَ الْمَغْرِبَ وَ الْمَشْرِقَ، وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى سَيَجْرِى سُنَّتَهُ فِي الْقَائِمِ مِنْ وُلْدِي، فَيُبَلِّغُهُ شَرْقَ الْأَرْضِ وَ غَرْبَهَا، حَتَّى لَا يَبْقَى مَنْهَلٌ وَ لَا مَوْضِعٌ مِنْ سَهْلٍ وَ لَا جَبَلٍ وَطِئَهُ ذُو الْقَرْنَيْنِ إِلَّا وَطِئَهُ، وَ يُظْهِرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ كُنُوزَ الْأَرْضِ وَ مَعَادِنَهَا، وَ يَنْصُرُهُ بِالرُّعْبِ، فَيَمْلَأُ الْأَرْضَ بِهِ عَدْلًا وَ قِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً.(۱)

از جناب جابر بن عبد اللَّه انصارى نقل است كه گفت: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم كه می فرمودند: ذو القرنین یكى از بندگان صالح بود، كه خداوند (عزّ و جلّ) او را براى بندگانش حجّت قرار داده بود، او قوم خود را به سوی خداوند دعوت نمود و آن ها را به تقوى فرمان داد، ولی آنان به پیشانی او ضربتی زدند، پس او هم مدّتى از آن ها پنهان شد، تا جایی که گفتند: او مرده یا هلاک شده، آیا به کدام وادی رفته؟

ص: ۱۵۵

پس از مدّتى، بار دیگر ظاهر شد، و به میان قومش مراجعت كرد، ولی این بار به طرف دیگر پیشانی او ضروبه زدند.

آگاه باشید! كه در میان شما هم كسى هست كه مانند او خواهد بود، خداوند (عزّ و جلّ) به ذو القرنین قدرت فوق العاده اى داد، و سلطنت او تا شرق و غرب عالم پیش رفت، و خداوند تبارک و تعالی همین سنّت را در قائم (سلام الله علیه)، كه از فرزندان من است، جارى خواهد نمود، و سلطنت او را هم به شرق و غرب عالم خواهد رسانید، و هر جا كه مورد تصرّف ذو القرنین بوده، به تصرّف او هم خواهد رسید، خدای متعال گنج ها و معادن زمین را براى او ظاهر مى كند، و او را با رعب و ترس، یارى مى نماید، و زمین را پس از آن که از ظلم و جور پر شده باشد، آکنده از عدل و داد مى سازد.

توضیح: با توجّه به روایاتى كه می فرمایند: «هرچه در امّتهاى گذشته بوده، در این امّت هم هست»، و با توجّه به حكایت ذو القرنین و امثال آن، مى توان بر اثبات رجعت، استدلال نمود.

ص: ۱۵۶

الْحُسَيْنَ (سلام الله علیه) أَنْ تَكُرَّهُ إِلَى الدُّنْيَا حَتَّى يَنْتَقِمَ بِنَفْسِهِ مِمَّنْ فَعَلَ ذَلِكَ بِهِ، فَحَاجَتِي إِلَيْكَ يَا رَبِّ! أَنْ تَكُرَّنِي إِلَى الدُّنْيَا حَتَّى أَنْتَقِمَ مِمَّنْ فَعَلَ ذَلِكَ بِي كَمَا تَكُرُّ الْحُسَيْنَ (سلام الله علیه)، فَوَعَدَ اللَّهُ إِسْمَاعِيلَ بْنَ حِزْقِيلَ ذَلِكَ، فَهُوَ يُكَرُّ مَعَ الْحُسَيْنِ (سلام الله علیه).(۱)

از برید بن معاویة العجلى نقل است كه گفت: خدمت حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) عرض كردم: اى پسر رسول خدا! مرا از اسماعیل كه حق تعالى در كتاب خودش از او یاد كرده و فرموده: «وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ كانَ رَسُولًا نَبِیا»، خبر دهید، آیا مقصود، اسماعیل بن ابراهیم (سلام الله علیهما) است، همان طور كه مردم این گونه مى پندارند، كه او اسماعیل بن ابراهیم (سلام الله علیهما) مى باشد؟

حضرت (سلام الله علیه) فرمودند: اسماعیل (سلام الله علیه)، قبل از حضرت ابراهیم (سلام الله علیه) از دنیا رفت، و جناب ابراهیم (سلام الله علیه) حجّت قائم حق تعالى، و صاحب شریعت بود، و با این حال، اسماعیل (سلام الله علیه) با چنین موقعیتى، به جانب چه كسانى مى توانست مبعوث شده باشد؟! راوى مى گوید: عرض كردم: پس اسماعیل در آیۀ مذكور چه كسى است؟

حضرت فرمودند: او، اسماعیل پسر حزقیل پیامبر مى باشد، كه خدای متعال او را به جانب قومش مبعوث نمود، و آن ها وى را تكذیب كرده و كشتند، و سپس پوست صورتش را كندند، پس خداوند به ایشان غضب نمود، و اسطاطائیل را، كه فرشتۀ عذاب است، بر او نازل كرد، فرشته عرضه داشت: اى اسماعیل! من اسطاطائیل فرشتۀ عذاب هستم، پروردگار (عزّ و جلّ) مرا نزد تو فرستاده، تا اگر بخواهی قوم تو را با انواع عذاب ها، عذاب نمایم، اسماعیل (سلام الله علیه) به او فرمود: ای اسطاطائیل! به این امر نیاز و احتیاجى ندارم.

ص: ۱۵۸

پس حق تعالى به او وحى نمود: اى اسماعیل! حاجت تو چیست؟ اسماعیل عرض كرد: پروردگارا! تو برای خودت پیمان ربوبیّت گرفتی و برای حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) پیمان نبوّت و برای اوصیایش پیمان ولایت گرفتی، و مردم را به آنچه امّت پیامبرت پس از او با حسین بن علی (سلام الله علیه) انجام می دهند، خبر دادی و به حسین (سلام الله علیه) وعده دادی که او را به دنیا برگردانی تا اینکه به دست خود از کسانی که با او آن رفتار را داشتند، انتقام بگیرد. پروردگارا! حاجت من از تو این است که مرا به دنیا برگردانی تا من نیز از کسی که آن مصیبت را بر من وارد نمود، انتقام بگیرم، همان گونه که حسین (سلام الله علیه) رجعت خواهد نمود.

پس خدای متعال به اسماعیل بن حزقیل (علیهما السلام)، وعده داد، كه او را با حضرت حسین بن على (سلام الله علیهما) به دنیا برگرداند.

ص: ۱۵۹

خواهد بود، كه در آن زمان آن ها نجاست می خورند.

توضیح: مرحوم طبرسى (قدّس سرّه) در كتاب (الاحتجاج) خود می نویسد: مؤمن الطاق، را با ابو حنیفه حكایات بسیاری است، از جمله اینكه روزى ابو حنیفه از مؤمن الطاق پرسید:

إِنَّكُمْ تَقُولُونَ بِالرَّجْعَةِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ أَبُو حَنِیفَةَ: فَأَعْطِنِي الْآنَ أَلْفَ دِرْهَمٍ، حَتَّى أُعْطِیكَ أَلْفَ دِینَارٍ، إِذَا رَجَعْنَا، قَالَ الطَّاقِي لِأَبِي حَنِیفَةَ: فَأَعْطِنِي كَفِیلًا، بِأَنَّكَ تَرْجِعُ إِنْسَاناً، وَ لَا تَرْجِعُ خِنْزِیراً.(۱)

اى ابو جعفر! آیا شما به رجعت عقیده دارید؟ گفت: آرى، ابو حنیفه از روى تمسخر گفت: پس، از این كیسۀ خود، هزار درهم به من قرض بده، تا وقتى من و تو در رجعت دوباره به دنیا برگشتیم، من به تو هزار دینار بپردازم! مؤمن الطاق به سرعت در جواب گفت: تو یک ضامن بیاور تا برایت ضمانت كند كه تو به صورت آدم به دنیا برمی گردى، تا من این مبلغ را به تو بدهم، چون من می ترسم كه تو به شكل خوک برگردى، و من نتوانم طلب خود را وصول نمایم!

ص: ۱۶۱

فرمودند: جبرئیل این آیه را این چنین بر حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل نمود: «کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ مَنشورَةٌ.» سپس فرمودند: در این امّت هیچ نیکوکار و بدکاری نیست، مگر اینکه برمی گردد، امّا مؤمنان باز می گردند تا چشمشان روشن شود، ولی کفّار باز می گردند تا دچار عذاب الهی شوند.

تذکّر : البته شما می توانید در این زمینه، به کُدهای: ۱۴۴/۳ و ۱۸۵/۳ نیز مراجعه فرمائید.

ص: ۱۶۳

شماره: 35

اینكه می فرماید: «کسانى كه هلاک شده اند برنمى گردند»، یعنی آن ها در رجعت برنمى گردند، ولی هلاک شدگان حتماً در قیامت برمى گردند تا به حسابشان رسیدگی شود و سپس در دوزخ، کیفر اعمال زشت خود را ببینند و به عذاب الهی دچار شوند.

ص: ۱۶۵

شماره: 36

مرحوم علّامه مجلسی (قدّس سرّه) از كتاب «علل الشرائع»، تألیف: محمّد بن على بن ابراهیم بن هاشم (قمی)، (فرزند صاحب تفسیر قمی) كه نسخۀ قدیمى آن نزد ایشان موجود بوده است، می نویسد: خداوند در قرآن به پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) خبر داد كه اهل بیتش بعد از او مبتلاى به كشته شدن، و غصب حقّشان، و گرفتاری هایی می شوند، و آنگاه خداوند آن ها را به دنیا برمی گرداند، و آن ها دشمنان خود را به مجازات اعمال و كردارشان می رسانند، و سپس خداوند زمین را در اختیار آن ها قرار می دهد، و این همان فرمایش خدای متعال است که فرمود: «وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُونَ»، و این که فرمود: «وَعَدَ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ».

ص: ۱۶۷

می شود، سپس فرمودند: آن آیه و نشانه، هنگام زوال خورشید آشکار می گردد، و آن آیه، علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) است كه هنگام زوال خورشید، ساعتی بالای سر مردم آشكار می گردد، به گونه ای که صورت مبارکش هویدا می شود و مردم حسب و نسب او را می شناسند.

سپس فرمودند: آگاه باشید! که در آن ایّام، بنى امیّه آنقدر خوار مى شوند كه اگر یكى از آن ها در زیر درختى پنهان شود، آن درخت بانگ مى زند كه: اینجا یک نفر اموى است، او را بكشید.

ص: ۱۷۰

خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به امیر مؤمنان (سلام الله علیه) رسیدند در حالی که در مسجد خوابیده و مقداری رمل و خاک جمع کرده و به عنوان بالش زیر سر گذاشته بودند، پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) او را با پای خود تکان دادند و سپس فرمودند: برخیز، ای جنبندۀ خدا! پس مردی از اصحاب گفت: ای رسول خدا! آیا ما نیز می توانیم یکدیگر را به این نام بخوانیم؟

حضرت فرمودند: نه، به خدا قسم! این نام مخصوص علی (سلام الله علیه) است، او همان جنبنده اى است كه خدای متعال در کتابش فرموده: «وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كانُوا بِآياتِنا لا يُوقِنُونَ».

سپس فرمودند: اى على! در آخر الزّمان، خداوند تو را به بهترین صورت بیرون می آورد، در حالى كه به وسیلۀ آهنى كه در دست دارى، دشمنانت را داغ و نشان خواهی زد.

۲_ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): قَالَ رَجُلٌ لِعَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ: يَا أَبَا الْيَقْظَانِ! آيَةٌ فِي كِتَابِ اللَّهِ تَعَالَى قَدْ أَفْسَدَتْ قَلْبِي وَ شَكَّكَتْنِي، قَالَ عَمَّارٌ: وَ أَيَّةُ آيَةٍ هِيَ؟ قَالَ: قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ»، الْآيَةَ، فَأَيَّةُ دَابَّةٍ هَذِهِ؟

قَالَ عَمَّارٌ: وَ اللَّهِ! مَا أَجْلِسُ وَ لَا آكُلُ وَ لَا أَشْرَبُ حَتَّى أُرِيكَهَا، فَجَاءَ عَمَّارٌ مَعَ الرَّجُلِ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) وَ هُوَ يَأْكُلُ تَمْراً وَ زُبْداً، فَقَالَ: يَا أَبَا الْيَقْظَانِ! هَلُمَّ، فَجَلَسَ عَمَّارٌ وَ أَقْبَلَ يَأْكُلُ مَعَهُ، فَتَعَجَّبَ الرَّجُلُ مِنْهُ، فَلَمَّا قَامَ عَمَّارٌ، قَالَ الرَّجُلُ: سُبْحَانَ اللَّهِ! يَا أَبَا الْيَقْظَانِ! حَلَفْتَ أَنَّكَ لَا تَأْكُلُ وَ لَا تَشْرَبُ وَ لَا تَجْلِسُ حَتَّى تُرِيَنِيهَا، قَالَ عَمَّارٌ: قَدْ أَرَيْتُكَهَا إِنْ كُنْتَ تَعْقِلُ.(۱)

ص: ۱۷۲

جناب على بن ابراهیم قمی در تفسیرش، از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) روایت كرده كه حضرت فرمودند: فرمود: مردی به عمّار یاسر گفت: ای ابا الیقظان! آیه ای در قرآن است که دلم را فاسد کرده و مرا به تردید و شک واداشته، عمّار گفت: کدام آیه؟ گفت: این سخن خدای متعال: «وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّهً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ»، این کدام جنبنده است؟ عمّار گفت: به خدا قسم! نمی نشینم و نمی خورم و نمی آشامم، تا او را به تو نشان دهم.

پس عمّار همراه آن مرد به محضر امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) شرفیاب شد، در حالی که حضرت مشغول تناول خرما و کره بودند، پس فرمودند: ای ابا الیقظان! جلو بیا(بفرما)، پس عمّار نشست و همراه آن حضرت شروع به خوردن کرد، پس آن مرد از کار عمّار تعجّب کرد، وقتی عمّار برخاست، مرد به او گفت: سبحان الله! ای ابا الیقظان! تو سوگند یاد کردی که نخوری و نیاشامی و ننشینی تا او را به من نشان بدهی، عمّار گفت: اگر خوب فکر می کنی می فهمی که من او را به تو نشان دادم.

ص: ۱۷۳

شماره: 40

۲_ عَنِ الْمُفَضَّلِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ يَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً»، قَالَ: لَيْسَ أَحَدٌ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ قُتِلَ إِلَّا وَ يَرْجِعُ حَتَّى يَمُوتَ، وَ لَا يَرْجِعُ إِلَّا مَنْ مَحَضَ الْإِيمَانَ مَحْضاً، وَ مَحَضَ الْكُفْرَ مَحْضاً.(۱)

از جناب مفضّل بن عمر نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این فرمایش خداوند (عزّ و جلّ): «وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً»، فرمودند: هر كدام از مؤمنین كه كشته شده باشد، در زمان رجعت برمى گردد، تا به مرگ عادى و طبیعی بمیرد، و رجعت مختصّ مؤمن محض و كافر محض است.

۳_ تَفْسِيرُ النُّعْمَانِيِّ، فِيمَا رَوَاهُ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، قَالَ: وَ أَمَّا الرَّدُّ عَلَى مَنْ أَنْكَرَ الرَّجْعَةَ، فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ يَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ يُكَذِّبُ بِآياتِنا فَهُمْ يُوزَعُونَ»، أَيْ إِلَى الدُّنْيَا، فَأَمَّا مَعْنَى حَشْرِ الْآخِرَةِ، فَقَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً».(الحدیث)(۲)

مرحوم علّامۀ مجلسی (قدّس سرّه) به نقل از تفسیر نعمانی روایتی را از امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) آورده که حضرت می فرمایند: امّا رد قول منکرین رجعت این آیه است که خداوند (عزّ و جلّ) فرموده: «وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّهٍ فَوْجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیاتِنا فَهُمْ یُوزَعُونَ»، (و آن روز که از هر امّتی، گروهی از کسانی را که آیات ما را تکذیب کرده اند محشور می گردانیم، پس آنان نگاه

ص: ۱۷۵

داشته می شوند تا همه به هم بپیوندند)، یعنی در دنیا محشور می شوند، امّا حشر در آخرت در این آیه است که خداوند (عزّ و جلّ) فرموده: «وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً»، (و آنان را گرد می آوریم و هیچ یک را فرو گذار نمی کنیم).

۴_ عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ يَعْنِي أَبَا بَصِيرٍ، قَالَ: قَالَ لِي أَبُو جَعْفَرٍ (سلام الله علیه): يُنْكِرُ أَهْلُ الْعِرَاقِ الرَّجْعَةَ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: أَ مَا يَقْرَءُونَ الْقُرْآنَ: «وَ يَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً»، الْآيَةَ.(۱)

از ابو محمد یعنی ابو بصیر نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) به من فرمودند: آیا اهل عراق، رجعت را انكار می كنند؟ عرض كردم: آرى، حضرت فرمودند: مگر قرآن نمى خوانند كه می فرماید: «و روزى كه از هر امّتی دسته اى را محشور می كنیم».

۵_ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ، مِنْ تَفْسِيرِ الْقُرْآنِ الْعَزِيزِ، قَالَ: وَ أَمَّا الرَّدُّ عَلَى مَنْ أَنْكَرَ الرَّجْعَةَ، فَقَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ يَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً».(۲)

از علی بن ابراهیم بن هاشم نقل است از تفسیر قرآن کریم، که گفت: و امّا رد قول کسی که منکر رجعت است، پس این فرمایش خداوند (عزّ و جلّ): «وَ يَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً»، می باشد.

ص: ۱۷۶

شماره: 41

شماره: 43

شماره: 44

إِلى مَعادٍ»، يَعْنِي الرَّجْعَةَ.(۱)

از حمّاد، از حریز نقل است كه گفت: از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه)، دربارۀ جابر سؤال شد؟ حضرت فرمودند: خداوند جابر را رحمت فرماید! علمش به جائى رسیده بود، كه تأویل این آیه را مى دانست: «إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیكَ الْقُرْآنَ لَرادُّكَ إِلى مَعادٍ»، یعنی مى دانست كه این آیه مربوط به رجعت است. 

۳_ عَنْ أَبِي مَرْوَانَ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرادُّكَ إِلى مَعادٍ»، قَالَ: فَقَالَ لِي: لَا، وَ اللَّهِ! لَا تَنْقَضِي الدُّنْيَا وَ لَا تَذْهَبُ حَتَّى يَجْتَمِعُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ عَلِيٌّ (سلام الله علیه) بِالثُّوَيَّةِ، فَيَلْتَقِيَانِ وَ يَبْنِيَانِ بِالثُّوَيَّةِ مَسْجِداً لَهُ اثْنَا عَشَرَ أَلْفَ بَابٍ، يَعْنِي مَوْضِعاً بِالْكُوفَةِ.(۲)

از ابو مروان نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) دربارۀ این فرمایش خداوند (عزّ و جلّ): « إِنَّ الَّذي فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ» پرسیدم؛ حضرت به من فرمودند: نه، به خدا قسم! دنیا تمام نمی شود و عمر آن به سر نمی رسد، تا اینکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و حضرت علی (سلام الله علیه) در منطقۀ «ثویّه» جمع شده و در آن جا مسجدی بنا

ص: ۱۸۱

می کنند که دوازده هزار درب دارد، و «ثویّه» نام منطقه ای در کوفه است.

۴_ عَنِ الْمُعَلَّى بْنِ خُنَيْسٍ، قَالَ: قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): أَوَّلُ مَنْ يَرْجِعُ إِلَى الدُّنْيَا الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ (سلام الله علیهما)، فَيَمْلِكُ حَتَّى يَسْقُطَ حَاجِبَاهُ عَلَى عَيْنَيْهِ مِنَ الْكِبَرِ، قَالَ: فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرادُّكَ إِلى مَعادٍ»، قَالَ: نَبِيُّكُمْ (صلی الله علیه و آله و سلم) رَاجِعٌ إِلَيْكُمْ.(۱)

از معلّی بن خنیس نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) به من فرمودند: نخستین کسی که به دنیا بازمی گردد، حسین بن علی (سلام الله علیهما) است، پس او آن قدر سلطنت می کند که از پیری، ابروانش به روی دیدگانش می افتد، سپس حضرت صادق (سلام الله علیه) فرمودند: در بارۀ این سخن خداوند (عزّ و جلّ): «إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ»، مقصود، پیامبر شما (صلی الله علیه و آله و سلم) است که به دنیا برمی گردد.

۵_ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، قَالَ: وَ أَمَّا الرَّدُّ عَلَى مَنْ أَنْكَرَ الرَّجْعَةَ ... وَ قَوْلِهِ سُبْحَانَهُ: «إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرادُّكَ إِلى مَعادٍ»، أَيْ رَجْعَةِ الدُّنْيَا.(الحدیث)(۲)

از حضرت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) روایت است که فرمودند: و امّا کسی که رجعت را انکار کند این کلام خدا آن را رد می کند که خدای سبحان فرموده: «إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرَادُّکَ إِلَی مَعَادٍ»، یعنی بازگشت و رجعت به دنیا.

ص: ۱۸۲

مفضّل در آن، از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ حضرت مهدی (سلام الله علیه) و نحوۀ ظهور و قیام و یاران ایشان و اخبار آخر الزمان پرسش هایی نموده که این روایت اینگونه شروع می شود که مفضّل گفت: از آقایم حضرت صادق (سلام الله علیه) پرسیدم: آیا مأموریت حضرت مهدی (سلام الله علیه) وقت معیّنی دارد که باید مردم بدانند کی خواهد بود؟ حضرت فرمودند: حاشا! که خداوند وقت ظهور او را طوری معیّن کند که شیعیان ما آن را بدانند ... تا آن جا كه مفضّل گفت: عرض كرد: آقای من! بعضى از شیعیان شما به رجعت شما عقیده ندارند، حضرت فرمودند: آیا آن ها سخن جدّ ما پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و گفتۀ ما ائمّه را نشنیده اند كه می گوئیم: «وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنى دُونَ الْعَذابِ الْأَكْبَرِ لَعَلَّهُمْ یرْجِعُونَ»، یعنى: به جاى عذاب بزرگ تر، عذاب نزدیک تر به آن ها مى چشانیم تا شاید برگردند.

اى مفضّل! عذاب نزدیک تر، رجعت آل محمّد (سلام الله علیهم)، و عذاب بزرگ تر عذاب روز قیامت است، همان روزی كه خدا مى فرماید: «یوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ»، یعنى: روز قیامت روزى است كه اوضاع زمین و آسمان ها دگرگون می گردد و همه در پیشگاه خداوند حاضر می شوند.

۲_ فِي تَفسِيرِ القُمّي، فِي قَولِهِ تَعَالَی: «وَ لَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنى دُونَ الْعَذابِ الْأَكْبَرِ»، قَالَ: الْعَذَابُ الْأَدْنَى عَذَابُ الرَّجْعَةِ بِالسَّيْفِ، وَ مَعْنَى قَوْلِهِ: «لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ»، أَيْ يَرْجِعُونَ فِي الرَّجْعَةِ حَتَّى يُعَذَّبُوا.(۱)

ص: ۱۸۴

در تفسیر قمی، جناب علی بن ابراهیم در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنى دُونَ الْعَذابِ الْأَكْبَرِ»، می فرماید: عذاب نزدیک، عذاب رجعت می باشد که با شمشیر است، و منظور از: «لَعَلَّهُمْ یرْجِعُونَ»، یعنی در رجعت برمی گردند، تا عذاب شوند.

ص: ۱۸۵

شماره: 46

بَیتِ الْآلِهَةِ فَمَا حَالُهُمَا؟

قَالَ الْمَلِكُ: هَذَانِ رَجُلَانِ أَتَیانِي یُضِلَّانِ عَنْ دِینِي وَ یَدْعُوَانِ إِلَى إِلهٍ سَمَاوِيٍّ.

فَقَالَ: أَیهَا الْمَلِكُ! فَمُنَاظَرَةٌ جَمِیلَةٌ، فَإِنْ یكُنِ الْحَقُّ لَهُمَا اتَّبَعْنَاهُمَا، وَ إِنْ یكُنِ الْحَقُّ لَنَا دَخَلَا مَعَنَا فِي دِینِنَا، فَكَانَ لَهُمَا مَا لَنَا وَ عَلَیهِمَا مَا عَلَینَا.

قَالَ: فَبَعَثَ الْمَلِكُ إِلَیهِمَا، فَلَمَّا دَخَلَا إِلَیهِ، قَالَ لَهُمَا صَاحِبُهُمَا: مَا الَّذِي جِئْتُمَانِي بِهِ؟

قَالا: جِئْنَا نَدْعُو إِلَى عِبَادَةِ اللهِ، الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ یَخْلُقُ فِي الْأَرْحَامِ مَا یَشَاءُ وَ یُصَوِّرُ كَیفَ یَشَاءُ وَ أَنْبَتَ الْأَشْجَارَ وَ الثِّمَارَ وَ أَنْزَلَ الْقَطْرَ مِنَ السَّمَاءِ.

قَالَ: فَقَالَ لَهُمَا: إِلَهُكُمَا هَذَا الَّذِي تَدْعُوَانِ إِلَیهِ وَ إِلَى عِبَادَتِهِ إِنْ جِئْنَاكُمَا بِأَعْمَى یَقْدِرُ أَنْ یَرُدَّهُ صَحِیحاً؟

قَالا: إِنْ سَأَلْنَاهُ أَنْ یَفْعَلَ فَعَلَ إِنْ شَاءَ.

قَالَ: أَیُّهَا الْمَلِكُ! عَلَيَّ بِأَعْمَى لَا یُبْصِرُ قَطُّ، قَالَ: فَأُتِيَ بِهِ، فَقَالَ لَهُمَا: ادْعُوا إِلَهَكُمَا أَنْ یَرُدَّ بَصَرَ هَذَا، فَقَامَا وَ صَلَّیا رَكْعَتَینِ، فَإِذَا عَینَاهُ مَفْتُوحَتَانِ وَ هُوَ یَنْظُرُ إِلَى السَّمَاءِ.

فَقَالَ: أَیُّهَا الْمَلِكُ! عَلَيَّ بِأَعْمَى آخَرَ، فَأُتِيَ بِهِ، قَالَ: فَسَجَدَ سَجْدَةً، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَإِذَا الْأَعْمَى بَصِیرٌ.

فَقَالَ: أَیُّهَا الْمَلِكُ! حُجَّةٌ بِحُجَّةٍ، عَلَيَّ بِمُقْعَدٍ، فَأُتِيَ بِهِ، فَقَالَ لَهُمَا: مِثْلَ ذَلِكَ فَصَلَّیا وَ دَعَوَا اللهَ، فَإِذَا الْمُقْعَدُ قَدْ أُطْلِقَتْ رِجْلَاهُ وَ قَامَ یَمْشِي.

فَقَالَ: أَیُّهَا الْمَلِكُ! عَلَيَّ بِمُقْعَدٍ آخَرَ، فَأُتِيَ بِهِ، فَصَنَعَ بِهِ كَمَا صَنَعَ أَوَّلَ مَرَّةٍ، فَانْطَلَقَ الْمُقْعَدُ.

فَقَالَ: أَیُّهَا الْمَلِكُ! قَدْ أَتَیَا بِحُجَّتَینِ وَ أَتَینَا بِمِثْلِهِمَا، وَ لَكِنْ بَقِيَ شَي ءٌ وَاحِدٌ، فَإِنْ

ص: ۱۸۸

كَانَ هُمَا فَعَلَاهُ، دَخَلْتُ مَعَهُمَا فِي دِینِهِمَا.

ثُمَّ قَالَ: أَیُّهَا الْمَلِكُ! بَلَغَنِي أَنَّهُ كَانَ لِلْمَلِكِ، ابْنٌ وَاحِدٌ وَ مَاتَ، فَإِنْ أَحْیَاهُ إِلَهُهُمَا، دَخَلْتُ مَعَهُمَا فِي دِینِهِمَا، فَقَالَ لَهُ الْمَلِكُ: وَ أَنَا أَیْضاً مَعَكَ، ثُمَّ قَالَ لَهُمَا: قَدْ بَقِیَتْ هَذِهِ الْخَصْلَةُ الْوَاحِدَةُ، قَدْ مَاتَ ابْنُ الْمَلِكِ فَادْعُوا إِلَهَكُمَا أَنْ یُحْیِیَهُ.

قَالَ: فَخَرَّا سَاجِدَینِ لِلهِ وَ أَطَالا السُّجُودَ، ثُمَّ رَفَعَا رَأْسَیْهِمَا، وَ قَالا لِلْمَلِكِ: ابْعَثْ إِلَى قَبْرِ ابْنِكَ، تَجِدْهُ قَدْ قَامَ مِنْ قَبْرِهِ، إِنْ شَاءَ اللَهُ.

قَالَ: فَخَرَجَ النَّاسُ یَنْظُرُونَ فَوَجَدُوهُ قَدْ خَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ یَنْفُضُ رَأْسَهُ مِنَ التُّرَابِ، قَالَ: فَأُتِيَ بِهِ إِلَى الْمَلِكِ، فَعَرَفَ أَنَّهُ ابْنُهُ، فَقَالَ لَهُ: مَا حَالُكَ یَا بُنَيَّ!؟

قَالَ: كُنْتُ مَیِّتاً، فَرَأَیْتُ رَجُلَینِ بَیْنَ یَدَيْ رَبِّيَ السَّاعَةَ سَاجِدَیْنِ، یَسْأَلَانِهِ أَنْ یُحْیِیَنِي فَأَحْیَانِي، قَالَ: یَا بُنَيَّ! فَتَعْرِفُهُمَا إِذَا رَأَیْتَهُمَا؟ قَالَ: نَعَمْ.

قَالَ: فَأَخْرَجَ النَّاسَ جُمْلَةً إِلَى الصَّحْرَاءِ، فَكَانَ یَمُرُّ عَلَیهِ رَجُلٌ رَجُلٌ، فَیَقُولُ لَهُ أَبُوهُ: اُنْظُرْ، فَیَقُولُ: لَا، لَا، ثُمَّ مَرَّ عَلَیْهِ بِأَحَدِهِمَا بَعْدَ جَمْعٍ كَثِیرٍ، فَقَالَ: هَذَا أَحَدُهُمَا وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَیْهِ، ثُمَّ مَرَّ أَیْضاً بِقَوْمٍ كَثِیرِیْنَ، حَتَّى رَأَى صَاحِبَهُ الْآخَرَ، فَقَالَ: وَ هَذَا الْآخَرُ.

قَالَ: فَقَالَ النَّبِيُّ صَاحِبُ الرَّجُلَینِ: أَمَّا أَنَا فَقَدْ آمَنْتُ بِإِلَهِكُمَا، وَ عَلِمْتُ أَنَّ مَا جِئْتُمَا بِهِ هُوَ الْحَقُّ، فَقَالَ الْمَلِكُ: وَ أَنَا أَیْضاً آمَنْتُ بِإِلَهِكُمَا، وَ آمَنَ أَهْلُ مَمْلَكَتِهِ كُلُّهُمْ.(۱)

از جناب ابو حمزۀ ثمالی نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در پاسخ به سؤال از آیۀ «و براى آنان مَثَل بزن داستان مردم آن شهرى را كه رسولان بدان جا آمدند»،

ص: ۱۸۹

«آنگاه كه دو تن سوى آنان فرستادیم ولى آن دو را دروغگو خواندند تا با فرستادۀ سوّمین آنان را تأیید كردیم. پس رسولان گفتند : ما به سوى شما به پیامبرى فرستاده شده ایم»، فرمودند: خداوند دو مرد به سوى مردم شهر انطاكیه فرستاد، و آنان براى مردم چیزهایى (سخنانى) آوردند كه برایشان ناآشنا و بیگانه بود، لذا بر آن دو خشم گرفتند و آن ها را دستگیر و در بتكده زندانى كردند.

آنگاه خداوند فرستادۀ سوّمى را به سوی آنان فرستاد، و او وارد شهر شد و گفت: مرا به كاخ پادشاه راهنمایى كنید، وقتى بر درگاه پادشاه ایستاد، گفت: من مردى هستم كه روزگار خود را در بیابانى به عبادت مى گذراندم، امّا علاقه مند شدم كه خداى پادشاه را بپرستم.

سخن او را به گوش پادشاه رساندند، شاه گفت: او را به خانۀ خدایان (بتكده) ببرید، آن مرد را به آن جا بردند، او یک سال با دو یار خود در آن جا ماند و به آن دو گفت: با مهارت و هوشیارى است كه مى توان مردى را از دینى به دین دیگر درآورد، چرا از راه مدارا وارد نشدید! سپس به آنان گفت: چنان وانمود كنید كه مرا نمى شناسید.

آنگاه او را به حضور پادشاه بردند، پادشاه به او گفت: شنیده ام كه تو خداى مرا مى پرستیدى، از این پس تو برادر من هستى، حالا بگو چه مى خواهى؟

مرد گفت: پادشاها! من حاجتى ندارم، امّا در معبد خدایان، دو مرد دیدم، آن ها چه كرده اند؟

پادشاه گفت: این دو مرد نزد من آمده اند و مى گویند دین من باطل است و مرا به سوى خدایى آسمانى دعوت مى كنند.

مرد گفت: پادشاها! مناظره اى نیكو (منطقى) ترتیب دهید، تا اگر حق با آن دو بود ما پیرو آنان شویم، و اگر حق با ما بود، آن ها به دین و آیین ما درآیند.

ص: ۱۹۰

پادشاه در پى آن دو نفر فرستاد، چون بر او وارد شدند، دوست آن دو به ایشان گفت: شما براى چه آمده اید؟

گفتند: آمده ایم تا شما را به عبادت و پرستش خداوندى دعوت كنیم كه آسمان ها و زمین را آفریده و در رحِم مادران آنچه را بخواهد مى آفریند و آن گونه که بخواهد شكل مى دهد و درختان و میوه ها را مى رویاند و از آسمان باران مى فرستد.

او به آن دو نفر گفت: آیا این خداى شما كه به او و عبادتش دعوت مى كنید، اگر نابینایى را بیاوریم مى تواند بینایش گرداند؟

گفتند: اگر از او تقاضا كنیم كه این كار را بكند، و او بخواهد، البته چنین مى كند.

آن مرد گفت: پادشاها! شخص نابینایى را كه هیچگاه بینایى نداشته است، برایم بیاورید، چنین شخصى را آوردند، به آن دو گفت: از خدایتان بخواهید بینایى این مرد را به او برگرداند.

آن دو برخاستند و دو ركعت نماز خواندند، ناگهان هر دو چشم آن نابینا باز شد، و به آسمان مى نگریست.

آن مرد گفت: پادشاها! بگو نابیناى دیگرى بیاورند، پس نابینای دیگرى آوردند، خود آن مرد سجده اى كرد و سپس سر از سجده برداشت، ناگهان آن نابینا، بینا شد.

آن مرد گفت: پادشاها! این هم حجّتى از ما بود در برابر حجّت آنان، اكنون شخصی زمین گیر و فلج را نزد من بیاورید، چنین کردند و دوباره از آن دو خواست که سلامتی این شخص را نیز به او بازگردانند، پس نماز گزاردند و خداوند را خوانند، به یک باره پاهای شخص زمین گیر آزاد شدند و او برخواست و به راه افتاد.

او گفت: ای پادشاه! زمین گیر دیگری را نزد من بیاورید، آورده شد و آن مرد با او چنان کرد که بار پیش کرده بود، پس زمین گیر به راه افتاد، آن مرد گفت: ای پادشاه!

ص: ۱۹۱

دو دلیل آوردند و ما نیز مانندشان را آوردیم، ولی یک چیز باقی مانده است که اگر آن دو انجام دهند، با هم به کیش و آئین شان درخواهیم آمد.

سپس گفت: ای پادشاه! مرا خبر رسیده که شما تک پسری داشته اید که وفات نموده، پس اگر خدای این دو شخص او را زنده گرداند همراه آنان دینشان را خواهیم پذیرفت، پادشاه به او گفت: من نیز با تو هم عقیده ام، آن گاه به آن دو گفت: یک هدف باقی مانده است، پسر پادشاه وفات نموده است، پس خدای خویش را بخوانید تا او را زنده گرداند.

پس آن دو مرد سجده کنان به درگاه خداوند بر زمین افتادند و سجده ای طولانی انجام دادند، سپس سرشان را از سجده برداشتند و به پادشاه گفتند: شخصی را به سوی مزار پسرت روانه دار إن شاءالله او را خواهی یافت که از مزارش برخاسته است.

پس مردم خارج شدند و می نگریستند، آن گاه پسرِ پادشاه را مشاهده کردند که از قبر خارج شده و گرد و خاک را از سرش می تکاند، آن پسر را نزد پادشاه آوردند و او پی برد که واقعاً پسرش است، پس به او گفت: ای پسرم! حال تو چگونه است؟

گفت: من مرده بودم، و اکنون دو مرد را مشاهده کردم که در مقابل پروردگارم به سجده افتادند در حالی که از او می خواستند که مرا زنده گرداند، پس خداوند مرا زنده گرداند.

پادشاه گفت: ای پسرم! اگر آن دو را ببینی آن ها را می شناسی؟ گفت: بله، پس پادشاه تمام مردم را به سوی صحرا خارج کرد، و یک یک مردان آن قوم از مقابل پسر پادشاه عبور می کردند و پدرش به او می گفت: بنگر، و پسر می گفت: نه، نه، بعد از آمدن جمع کثیری از مردان، یکی از آن دو مرد بر پسر گذر کرد، پس گفت: این یکی از آن دو مرد است و با دستش به او اشاره کرد، آن گاه تعداد زیادی از مردان بر او گذشتند تا اینکه پسر پادشاه دوست دیگر آن مرد را نیز مشاهده کرد و گفت: و این، مرد دیگر است.

ص: ۱۹۲

در این هنگام، آن پیامبری که دوست آن دو مرد بود گفت: اینک من به خداوند شما دو تن ایمان آوردم و دانستم که آنچه به ارمغان آورده اید حقّ است، پادشاه نیز گفت: من هم به خدای شما دو نفر ایمان آوردم، و تمام مردم سرزمین او نیز ایمان آوردند.

ص: ۱۹۳

شماره: 48

مى رساندند. آن حضرت (سلام الله علیه) به خط شریف خود به من این گونه نوشتند:

همانا خداى تبارک و تعالی از دوستان ما پیمان گرفته، كه در دورۀ حكومت باطل، صبر پیشه کنند، پس در برابر حكم پروردگارت شكیبا باش، و آن گاه كه سرور خلایق ظهور كند (و زمان رجعت فرا رسد) آن ها خواهند گفت: «یا وَیلَنا مَنْ بَعَثَنا مِنْ مَرْقَدِنا هذا ما وَعَدَ الرَّحْمنُ وَ صَدَقَ الْمُرْسَلُونَ».

ص: ۱۹۵

بِأَعْيَانِهَا، وَ أَعْطَاهُ مِثْلَهَا مَعَهَا.(۱)

مرحوم طبرسی (قدّس سرّه) در تفسیر مجمع البیان، ذیل این آیۀ: «وَ آتَیناهُ أهلَهُ وَ مِثلَهُم مَعَهُم»، روایتی را از ابن عباس و ابن مسعود نقل نموده، كه: خداوند، فرزندان حضرت ایّوب (علیه السلام) را که مرده بودند، به او برگرداند، و مثل آنان نیز به او عطا نمود، و همچنین اموال و چارپایانش را نیز، دو برابر به او برگرداند.

سپس مرحوم طبرسی (قدّس سرّه) از قول ابن یسار می نویسد: فرزندان حضرت ایّوب (علیه السلام)، هفت پسر، و هفت دختر بودند، که از دنیا رفته بودند، و سپس خداوند آن ها را زنده نمود.

توضیح: همان طور که بیان شد، خداوند اموال و فرزندان حضرت ایّوب (علیه السلام) را عیناً به او بازگرداند و مثل آن ها را نیز به وی ارزانی داشت، بنا بر این وقتی ثابت شود که در امّت های گذشته، مثل فرزندان حضرت ایّوب (علیه السلام)، بازگشت پس از مرگ به دنیا، اتفاق افتاده و ده ها روایت صحیح از ائمّۀ اطهار (سلام الله علیهم) نیز، این مسأله را تأیید کند، دیگر چه مانعی می تواند از اعتقاد به رجعت جلوگیری نماید!؟

ص: ۱۹۷

أَحْییتَنَا اثْنَتَینِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلى خُرُوجٍ مِنْ سَبِیلٍ»، قَالَ (سلام الله علیه): هُوَ خَاصٌّ لِأَقْوَامٍ فِي الرّجعة بَعْدَ الْمَوْتِ وَ یَجْرِي فِي الْقِیامَةِ، «فَبُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِین»(۱).(۲)

از محمّد بن سلّام نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَ أَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلى خُرُوجٍ مِنْ سَبِيلٍ»، فرمودند: فرمود: این آیه مخصوص اقوامی است که پس از مرگ رجعت می کنند و در خصوص قیامت هم جاری می شود، «پس رحمت خدا از ستمکاران دور باد».

۳_ مرحوم علّامۀ مجلسی (قدّس سرّه) می فرماید: و من به خط بعضی از بزرگان، به خط شهید اوّل (قدّس سرّه) دیدم که فرمود: صفوانی با اسنادش در کتابش روایت كرده: سُئِلَ الرِّضَا (سلام الله علیه) عَنْ تَفْسِیرِ: «أَمَتَّنَا اثْنَتَینِ وَ أَحْییتَنَا اثْنَتَینِ»، قَالَ: وَ اللهِ! مَا هَذِهِ الْآیةُ إِلَّا فِي الْكَرَّة.(۳)

از حضرت امام رضا (سلام الله علیه) از تفسیر این آیه: «أَمَتَّنَا اثْنَتَینِ وَ أَحْییتَنَا اثْنَتَینِ»، سؤال شد، حضرت فرمودند: به خدا قسم! این آیه تنها در مورد رجعت، تحقّق خواهد یافت.

توضیح: یكى از مواردی كه خداوند مرده، زنده می كند، در رجعت است، و دیگرى در قیامت، پس یكى از مرگ ها، در دنیا است، و دیگرى در رجعت می باشد.

ص: ۱۹۹

الرَّاجِفَةُ»، «تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ»(۱)، قَالَ: «الرَّاجِفَةُ»، الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ (سلام الله علیهما)، وَ «الرَّادِفَةُ»، عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیهما)، وَ أَوَّلُ مَنْ يَنْفُضُ عَنْ رَأْسِهِ التُّرَابَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ (سلام الله علیهما) فِي خَمْسَةٍ وَ سَبْعِينَ أَلْفاً، وَ هُوَ قَوْلُهُ جَلَّ وَ عَزَّ: «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهادُ»، «يَوْمَ لا يَنْفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ».(۲)

از سلیمان بن خالد نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ»، «تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ»، فرمودند: مقصود از «الرَّاجِفَةُ»، حضرت حسین بن علی (سلام الله علیهما) هستند، و مقصود از «الرَّادِفَةُ»، حضرت علی بن ابی طالب (سلام الله علیهما) می باشند، و اوّلین كسى كه (در رجعت) گرد و خاک از سرش پاک مى كند، حضرت حسین بن على (سلام الله علیهما) هستند، كه با هفتاد و پنج هزار نفر برانگیخته مى شوند، و این همان سخن خداوند (عزّ و جلّ) است: «ما به یقین پیامبران خود و كسانى را كه ایمان آورده اند، در زندگى دنیا و روزى كه گواهان به پا مى خیزند یارى مى دهیم»، «روزى كه عذرخواهى ظالمان سودى به حالشان نمى بخشد و لعنت خدا براى آن ها، و جایگاهی بد نیز براى آنان است».

ص: ۲۰۱

شماره: 52

در تفسیر قمی، ذیل آیۀ: «فَارْتَقِبْ یوْمَ تَأْتِی السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِینٍ»، یعنى منتظر باش روزى خواهد آمد كه آسمان دودى آشكار مى آورد، می گوید: این هنگامى است كه مردم در رجعت از قبر بیرون آمده به دنیا باز می گردند، و ظلمت و تاریكى همۀ مردم را فرا مى گیرد، به همین دلیل خواهند گفت: این است عذاب دردناک، «رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ»، خدایا! این عذاب را از ما برطرف كن، ما ایمان آوردیم.

خداوند جواب رد به آن ها می دهد، و مى فرماید: «أَنَّى لَهُمُ الذِّكْرى وَ قَدْ جاءَهُمْ رَسُولٌ مُبِینٌ»، یعنى: چه شده است كه در آن روز ایمان می آورند، در حالی كه قبلاً پیامبرى برای آن ها آمده بود تا حقیقت را آشكار نماید، «ثُمَّ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ قالُوا مُعَلَّمٌ مَجْنُونٌ»، سپس از او روى برتافتند و گفتند: او چیزهائى را آموخته و دیوانه است.

وقتى وحى بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل می شد، آن حضرت از هیبت وحى الهى از هوش می رفتند، آن ها می گفتند: پیامبر دیوانه شده است.

سپس على بن ابراهیم این آیه را ذكر می كند: «إِنَّا كاشِفُوا الْعَذابِ قَلِیلًا إِنَّكُمْ عائِدُونَ»، یعنى: اندكى از عذاب را برطرف می كنیم، زیرا شما به قیامت برخواهید گشت، اگر منظور از: «یوْمَ تَأْتِی السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِینٍ»، آن بود كه این امر در قیامت اتّفاق خواهد افتاد، خداوند در پایان آن نمی فرمود: شما بازگشت خواهید نمود، زیرا بعد از آخرت و قیامت حالتى وجود ندارد كه مردگان بازگشت به آن كنند.

سپس على بن ابراهیم می گوید: «یوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْكُبْرى إِنَّا مُنْتَقِمُونَ»، روزى كه باز خواست بزرگ را از مردم می نمائیم، ما انتقام از آن ها مى گیریم، كه البته این انتقام و بازخواست در قیامت است.

ص: ۲۰۵

به او باردار شد و با تحمّل رنج او را به دنیا آورد) زیرا خداى علیم، قبل از انعقاد نطفۀ امام حسین (سلام الله علیه)، رسول گرامی خود را به وجود حسین (سلام الله علیه) و اینكه مقام امامت تا روز قیامت نصیب فرزندان او خواهد شد، بشارت و مژده داده بود، آنگاه آن حضرت را از آن مصائبى كه دچار حسین (سلام الله علیه) و فرزندانش می شود، آگاه نمود، سپس مقام امامت را، در عوض آن مصائب، به فرزندانش خواهد داد، و پیامبر خود را خبر داد كه حسین (سلام الله علیه) كشته خواهد شد، سپس خداوند او را به دنیا باز می گرداند و او را یارى می كند تا دشمنان خود را به مجازات برساند.

ص: ۲۰۸

لَمْ يُنْصَرُوا، فَذَلِكَ فِي الرَّجْعَةِ، قُلْتُ: «وَ اسْتَمِعْ يَوْمَ يُنادِ الْمُنادِ مِنْ مَكانٍ قَرِيبٍ»، «يَوْمَ يَسْمَعُونَ الصَّيْحَةَ بِالْحَقِّ ذلِكَ يَوْمُ الْخُرُوجِ»، قَالَ: هِيَ الرَّجْعَةُ.(۱)

از جمیل بن درّاج نقل است كه گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این فرمایش خداوند (عزّ و جلّ): «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِینَ آمَنُوا فِي الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یوْمَ یقُومُ الْأَشْهادُ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: به خدا قسم! این در رجعت است، مگر نمى دانى كه بسیاری از پیامبران الهی در دنیا یارى نشدند، بلكه كشته شدند، و ائمّه (سلام الله علیهم) هم كشته شدند، و كسى آن ها را یارى نكرد؟ بنا بر این، یاری آنان در رجعت خواهد بود.

جمیل درّاج گوید، عرض كردم: مقصود از: «وَ اسْتَمِعْ یوْمَ ینادِ الْمُنادِ مِنْ مَكانٍ قَرِیبٍ»، «یوْمَ یسْمَعُونَ الصَّیحَةَ بِالْحَقِّ ذلِكَ یوْمُ الْخُرُوجِ»، چیست؟ حضرت فرمودند: این رجعت است.

ص: ۲۱۰

شماره: 58

شماره: 60

جناب علی بن ابراهیم قمی، در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ إِنَّ لِلَّذِینَ ظَلَمُوا» می فرماید: مقصود از ستمگران، كسانى هستند كه در حقّ آل محمّد (سلام الله علیهم) ظلم و ستم كردند، «عَذاباً دُونَ ذلِكَ»، و مقصود از عذاب دیگر، عذاب در رجعت است که به وسیلۀ شمشیر خواهد بود.

ص: ۲۱۵

ای مردم بصره! ای سپاهیان زن! و ای پیروان چهارپائی كه زوزه كشید و شما او را اجابت كردید! و زمانی كه پی شد، فرار كردید! آب شما تلخ، دین شما سطحی است، و در دل هایتان نفاق است، شما از با زبان هفتاد پیامبر الهی، نفرین شده اید.

همانا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به من خبر داد كه: جبرئیل (سلام الله علیه) او را آگاه ساخته است كه: زمین برای او در هم پیچیده شد و او بصره را دید كه نزدیک ترین سرزمین ها به آب، و دورترین آن ها به آسمان است، نُه دهم شرّ و بیماری سخت در آن قرار دارد، هر كه در آن بماند، اهل معصیت است، و هر كه از آن خارج شود، به رحمت الهی دست یافته است.

این شهر، دو بار بر اهلش واژگون گشته، و بر خداست كه سوّمین بار نیز آن را واژگون نماید، و مرتبۀ سوّم در زمان رجعت است.

ص: ۲۱۷

است، که آن حضرت مى فرمودند: عجب و همۀ عجب بین جمادى و رجب است!

مردى به پا خاست و عرضه داشت: یا امیرالمؤمنین! این چه امر شگفت آوری است که دائماً از آن تعجّب می فرمایید؟ حضرت فرمود: مادرت به عزایت بنشیند! چه تعجّبی از این بالاتر که مردگانی، هر کس را که دشمن خدا و رسول و اهل بیتش باشد، گردن می زنند! و آن تأویل این آیه است که خداوند فرمود: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ قَدْ یَئِسُوا مِنَ الْآخِرَهِ کَما یَئِسَ الْکُفَّارُ مِنْ أَصْحابِ الْقُبُورِ»، پس وقتی کشتار بالا گرفت، خواهید گفت: او مُرد یا هلاک شد؟ یا در کدام وادی پای نهاد؟ و آن تأویل این سخن خدای متعال است که فرمود: «ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّهَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفیراً»، (پس دوباره شما را بر آنان چیره می کنیم و شما را با اموال و پسران یاری می دهیم و نفرات شما را بیشتر می گردانیم).

ص: ۲۲۰

«فَسَیَعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ ناصِراً وَ أَقَلُّ عَدَداً»، (آنگاه دریابند که یاورِ چه کسی ضعیف تر و کدام یک شماره اش کمتر است) این سخن امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) به عمر است که به او فرمودند: ای پسر صهاک! به خدا قسم! اگر پیمانم با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و عهدی که با خدا بسته ام نبود، مى فهمیدى كدام یک از ما یاورش ضعیف تر و گروهش كمتر است، علی بن ابراهیم می گوید: وقتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مردم را از اخبار رجعت آگاه نمودند، گفتند: چه زمانی رجعت اتفاق می افتد؟ خدا فرمود: ای محمد! «قُلْ إِنْ أَدْري أَ قَریبٌ ما تُوعَدُونَ أَمْ یَجْعَلُ لَهُ رَبِّي أَمَداً»، (بگو: نمی دانم آنچه را که وعده داده شده اید نزدیک است یا پروردگارم برای آن زمانی نهاده است؟)

ص: ۲۲۴

شماره: 68

حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) فرمودند: هنگامی كه حضرت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) مسئلۀ رجعت را براى مردم بیان كردند، فرمودند: آمدن «مدّثّر» در رجعت حتمى است، مردی پرسید: ای امیرمؤمنان! آیا پیش از قیامت انسان زنده می شود، و دوباره می میرد؟ حضرت به او فرمودند: آرى، به خدا قسم! یک لحظه كفر بعد از رجعت سخت تر از چند كفر قبل از رجعت است.

ص: ۲۲۷

شماره: 70

می آید و خاک از سر و روی خود می تکاند، حضرت حسین بن على (سلام الله علیهما) است، كه با هفتاد و پنج هزار نفر برانگیخته مى شوند، چنان که خداوند (عزّ و جلّ) می فرماید: «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهادُ»، «يَوْمَ لا يَنْفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ»، (ما به یقین پیامبران خود و كسانى را كه ایمان آورده اند، در زندگى دنیا و روزى كه گواهان به پا مى خیزند یارى مى دهیم! روزى كه عذرخواهى ظالمان سودى به حالشان نمى بخشد و لعنت خدا براى آن ها، و جایگاهی بد نیز براى آنان است).

ص: ۲۳۱

شماره: 73

حضرت فرمودند: در این باره، همان را می گویم که خداوند

فرموده است، و تفسیر این آیه، بیست و پنج شب قبل از رسیدن آن به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رسیده، همان كه خداوند (عزّ و جلّ) می فرماید: «تِلْکَ إِذاً کَرَّهٌ خاسِرَهٌ»، (در این صورت، این برگشتی زیان آور است) و این هنگامی است که مردم به دنیا برمی گردند و خونخواهی آن ها تمام می شود، پدرم به حضرت عرضه داشت: مقصود از اینكه خداوند (عزّ و جلّ) می فرماید: «فَإِنَّما هِیَ زَجْرَهٌ واحِدَهٌ»، «فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَهِ»، «پس در حقیقت، آن بازگشت، بسته به یک فریاد است و بس، و به ناگاه آنان در زمینِ هموار خواهند بود) چیست؟ حضرت فرمودند: وقتی از ستمگران انتقام بگیرند، پس بدن های آنان بمیرد و ارواح آن ها بیدار بماند، ارواح آنان بیدار است، نه می خوابد و نه می میرد.

ص: ۲۳۳

او را از طینت انبیاء آفرید و او را در راه خیر مقدّر فرمود، «ثُمَّ السَّبِیلَ یَسَّرَهُ» یعنی راه هدایت را برایش میسّر ساخت و سپس او را به مرگ انبیاء میراند و سپس وقتی که بخواهد، او را برمی انگیزد، عرض کردم: در بارۀ این سخن خدای متعال: «ثُمَّ إِذا شاءَ أَنْشَرَهُ»، (سپس چون بخواهد او را برانگیزد) چه می فرمایید؟

حضرت فرمودند: پس از کشته شدنش، در رجعت مدّتی می ماند و به آنچه مأمور شده حکم می کند.

ص: ۲۳۵

سنّت های امّت هايى كه پيش از شما بودند.

۲_ ... فَقَالَ الْمَأْمُونُ: يَا أَبَا الْحَسَنِ! فَمَا تَقُولُ فِي الرَّجْعَةِ؟ فَقَالَ الرِّضَا (سلام الله علیه): إِنَّهَا لَحَقٌّ قَدْ كَانَتْ فِي الْأُمَمِ السَّالِفَةِ، وَ نَطَقَ بِهِ الْقُرْآنُ، وَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): يَكُونُ فِي هَذِهِ الْأُمَّةِ كُلُّ مَا كَانَ فِي الْأُمَمِ السَّالِفَةِ، حَذْوَ النَّعْلِ بِالنَّعْلِ وَ الْقُذَّةِ بِالْقُذَّةِ.(۱)

مرحوم شیخ صدوق (قدّس سرّه) در «عیون اخبار الرضا (سلام الله علیه)» حدیثی را از حسن بن جهم نقل نموده که در مجلسی که با حضور مأمون عباسی و فقهاء و متکلّمین از فرق مختلف تشکیل شده بود، مأمون سؤالاتی را از آن حضرت پرسید، ... تا آن جا که مأمون پرسید: ای ابا الحسن! شما در بارۀ رجعت چه می فرمایید؟ امام رضا (سلام الله علیه) فرمودند: آن، به جا و حقّ است، و در امّت هاى پیشین هم بوده است، و قرآن کریم هم به آن ناطق است، و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هم فرموده اند: هر چه در امّت هاى سابق اتّفاق افتاده، در این امّت نیز اتّفاق خواهد افتاد، بى كم و كاست و طابق النّعل بالنّعل و بدون تفاوت.

ص: ۲۳۷

حضرت فرمودند: با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و حضرت علی (سلام الله علیه) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) نيرنگ نمودند، پس خداوند فرمود: اى محمّد! «إِنَّهُمْ يَكِيدُونَ كَيْداً»، (آنان نيرنگ زدند، نيرنگى) «وَ أَكِيدُ كَيْداً»، (من نيز نيرنگ می زنم نيرنگى) «فَمَهِّلِ الْكافِرِينَ _ يَا مُحَمَّدُ _ أَمْهِلْهُمْ رُوَيْداً»، (اى محمّد! پس به كافرين مهلت بده)، یعنی به آن ها اندكى مهلت بده تا وقت ظهور حضرت قائم (سلام الله علیه)، تا به خاطر من از ستمگران و طاغوت هاى قريش و بنى اميّه و ساير مردم، انتقام بگيرد.

ص: ۲۴۰

ص: ۲۴۴

۱۰_ إلزام الناصب فی إثبات الحجة الغائب (عجل الله تعالی فرجه الشریف)/ ۲جلدی/ یزدى حایرى، على/ مؤسسة الأعلمى/ بیروت/ سال چاپ: ۱۴۲۲ ق.

۱۱_ الإیقاظ من الهجعة بالبرهان على الرّجعة/ ۱جلدی/ شیخ حر عاملى، محمّد بن حسن/ نوید/ تهران/ سال چاپ: ۱۳۶۲ ش.

۱۲_ بحار الأنوار/ ۱۱۰جلدی/ مجلسى، محمّد باقر بن محمّد تقى/ إحیاء التراث العربی/ بیروت/ سال چاپ: ۱۴۰۳ ق.

۱۳_ البرهان فى تفسیر القرآن/ ۵جلدی/ بحرانى، سید هاشم/ بنیاد بعثت/ تهران/ سال چاپ: ۱۴۱۶ ق.

۱۴_ تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة/ ۱جلدی/ استرآبادى، على/ مؤسسة النشر الإسلامی/ قم/ سال چاپ: ۱۴۰۹ ق.

۱۵_ تفسیر شریف لاهیجى/ ۴جلدی/ شریف لاهیجى محمّد بن على/ دفتر نشر داد/ تهران/ سال چاپ: ۱۳۷۳ ش.

۱۶_ تفسیر الصافی/ ۵جلدی/ فیض كاشانى، محمّد بن شاه مرتضى/ مكتبه الصدر/ تهران/ سال چاپ: ۱۴۱۵ ق.

۱۷_ تفسیر العیاشی/ ۲جلدی/ عیاشى، محمّد بن مسعود/ المطبعة العلمیة/ تهران/ سال چاپ: ۱۳۸۰ ق.

۱۸_ تفسیر فرات الكوفی/ ۱جلدی/ كوفى، فرات بن ابراهیم/ مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی/ تهران/ سال چاپ: ۱۴۱۰ ق.

۱۹_ تفسیر قمى/ ۲جلدی/ قمى على بن ابراهیم/ دار الكتاب/ قم/ سال چاپ: ۱۳۶۷ ش.

۲۰_ تفسیر كنز الدقائق و بحر الغرائب/ ۱۴جلدی/ قمی مشهدی، محمّد بن محمّد رضا/ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى/ تهران/ سال چاپ: ۱۳۶۸ ش.

۲۱_ تفسیر نور الثقلین/ ۵جلدی/ عروسى حویزى عبد على بن جمعه/ انتشارات اسماعیلیان/ قم/ سال چاپ: ۱۴۱۵ ق.

ص: ۲۴۶

۲۲_ تهذیب الأحكام/ ۱۰جلدی/ طوسى، محمّد بن الحسن/ محقّق: خرسان، حسن الموسوى/ دار الكتب الإسلامیه/ تهران/ ۱۴۰۷ ق.

۲۳_ حلیة الأبرار فی أحوال محمّد و آله الأطهار (سلام الله علیهم)/ ۵جلدی/ علّامه بحرانى، سید هاشم بن سلیمان/ مؤسسة المعارف الإسلامیة/ قم/ ۱۴۱۱ ق.

۲۴_ الخرائج و الجرائح/ ۳جلدی/ قطب الدین راوندى، سعید بن هبة الله/ مؤسسۀ امام مهدى (سلام الله علیه)/ قم/ سال چاپ: ۱۴۰۹ ق.

۲۵_ الخصال/ ۲جلدی/ ابن بابویه، محمّد بن على/ جامعه مدرسین/ قم/ سال چاپ: ۱۳۶۲ ش.

۲۶_ دلائل الإمامة/ ۱جلدی/ طبرى آملى صغیر، محمّد بن جریر بن رستم/ بعثت/ قم/ سال چاپ: ۱۴۱۳ ق.

۲۷_ روضة الواعظین و بصیرة المتعظین/ ۲جلدی/ فتال نیشابورى، محمّد بن احمد/ انتشارات رضى/ قم/ ۱۳۷۵ ش.

۲۸_ زاد المعاد- مفتاح الجنان/ ۱جلدی/ مجلسى، محمّد باقر بن محمّد تقى/ محقّق: اعلمى، علاءالدین/ مؤسسة الأعلمی للمطبوعات/ بیروت/ ۱۴۲۳ ق.

۲۹_ سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار مع تطبیق النصوص الوارده فیها علی البحار الانوار/ ۸جلدی/ قمی، حاج شیخ عباس/ اسوه/ قم، ۱۴۱۴ق.

۳۰_ علل الشرائع/ ۲جلدی/ ابن بابویه، محمّد بن على/ كتاب فروشى داورى/ قم/ ۱۳۸۵ ش.

۳۱_ عیون أخبار الرضا (سلام الله علیه)/ ۲جلدی/ ابن بابویه، محمّد بن على/ محقّق: لاجوردى، مهدى/ نشر جهان/ تهران/ ۱۳۷۸ ق.

۳۲_ الفصول المختارة/ ۱جلدی/ مفید، محمّد بن محمّد/ محقّق: میر شریفى، على/ كنگرۀ شیخ مفید/ قم/ ۱۴۱۳ ق.

۳۳_ الكافی/ ۸جلدی/ كلینى، محمّد بن یعقوب بن اسحاق/ دار الكتب الإسلامیة/ تهران/ سال چاپ: ۱۴۰۷ ق.

ص: ۲۴۷

۳۴_ كامل الزیارات/ ۱جلدی/ ابن قولویه، جعفر بن محمّد/ دار المرتضویة/ نجف اشرف/ سال چاپ: ۱۳۵۶ ش.

۳۵_ كتاب الغیبة (للطوسی)/ طوسى، محمّد بن الحسن/ ۱جلدی/ محقّق: تهرانى، عباد الله و ناصح، على احمد/ دار المعارف الإسلامیة/ قم/ ۱۴۱۱ ق.

۳۶_ كشف الغمة فی معرفة الأئمة (سلام الله علیهم)/ ۲جلدی/ اربلى، على بن عیسى/ بنى هاشمى/ تبریز/ سال چاپ: ۱۳۸۱ ق.

۳۷_ كمال الدین و تمام النعمة/ ۲جلدی/ ابن بابویه، محمّد بن على/ محقّق: غفارى، على اكبر/ اسلامیّه/ تهران/ ۱۳۹۵ ق.

۳۸_ مجمع البیان في تفسیر القرآن/ ۱۰جلدی/ طبرسى فضل بن حسن/ انتشارات ناصر خسرو/ تهران/ ۱۳۷۲ش.

۳۹_ مختصر البصائر/ ۱جلدی/ حلّي، حسن بن سلیمان بن محمّد/ مؤسسة النشر الإسلامی/ قم/ سال چاپ: ۱۴۲۱ ق.

۴۰_ مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول (سلام الله علیهم)/ ۲۶جلدی/ مجلسى، محمّد باقر بن محمّد تقى/ دار الكتب الإسلامیة/ تهران/ سال چاپ: ۱۴۰۴ ق.

۴۱_ المصباح للكفعمی( جنة الأمان الواقیة)/ ۱جلدی/ كفعمى، ابراهیم بن على عاملى/ دار الرضی( زاهدی)/ قم/ ۱۴۰۵ ق.

۴۲_ مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد/ ۱جلدی/ طوسى، محمّد بن الحسن/ مؤسسة فقه الشیعة/ بیروت/۱۴۱۱ ق.

۴۳_ معانی الأخبار/ ۱جلدی/ ابن بابویه، محمّد بن على/ محقّق: غفارى، على اكبر/ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم/ قم/ ۱۴۰۳ ق.

۴۴_ مقتضب الأثر فی النصّ على الأئمة الإثنی عشر/ ۱جلدی/ جوهرى بصرى، احمد بن عبد العزیز/ انتشارات طباطبایى/ قم.

ص: ۲۴۸

۴۵_ مناقب آل أبی طالب (سلام الله علیهم) ( لابن شهرآشوب)/ ۴جلدی/ ابن شهر آشوب مازندرانى، محمّد بن على/ نشر علّامه/ قم/ ۱۳۷۹ ق.

۴۶_ من لا یحضره الفقیه/ ۴جلدی / ابن بابویه، محمّد بن على / محقّق: غفارى، على اكبر/ دفتر انتشارات اسلامى، وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم/ ۱۴۱۳ ق.

۴۷_ نوادر الأخبار فیما یتعلق بأصول الدین/ ۱جلدی/ فیض كاشانى، محمّد محسن بن شاه مرتضى/ مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى/ تهران/ سال چاپ: ۱۳۷۱ ش.

۴۸_ الوافی/ ۲۶جلد ی/ فیض كاشانى، محمّد محسن بن شاه مرتضى/ كتابخانۀ امام أمیر المؤمنین على (سلام الله علیه)/ اصفهان/ سال چاپ: ۱۴۰۶ ق.

۴۹_ وسائل الشیعة/ ۳۰جلدی/ شیخ حر عاملى، محمّد بن حسن/ مؤسسة آل البیت/ قم/ ۱۴۰۹ ق.

ص: ۲۴۹

ص: ۲۵۰

عکس

ص: 252

۶_ چهل حدیث عید غدیر در کلام معصومین (سلام الله علیهم)

همراه با دوبیتی های غدیر، در ۵۶ صفحه رقعی، انتشارات اعتقاد ما، سال چاپ: ۱۴۰۰.

۷_ جلوه های مهدوی در آیینۀ فاطمی

شباهت های حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با حضرت فاطمه (سلام الله علیها)، در ۱۷۵ صفحه رقعی، انتشارات اعتقاد ما، سال چاپ: ۱۴۰۰.

۸_ احتجاج به مَن کُنتُ مولاه

در ۱۲۸ صفحه رقعی، انتشارات اعتقاد ما، سال چاپ: ۱۴۰۱.

۹_ چلچراغ شعر مهدوی جلد ۱

ویژۀ نیمۀ شعبان، در ۲۱۶ صفحۀ رقعی، انتشارات اعتقاد ما، سال چاپ: ۱۴۰۱.

لطفاً جهت سفارش، با شمارۀ ۱۵۱۸ ۹۶۷ ۰۹۱۰ تماس حاصل فرمایید.

ص: ۲۵۴